Den atmosfeer van d' Eirde is een gaslage round de planete die doa g'houdn wordt deur de zwoartekracht van d' Eirde.
Den atmosfeer beschermt 't leevn up eirde teegn 't ultraviolet van de zunne zyn stroaln, verwarmt het uppervlak deur warmte in t' houdn (broeikaseffect), en vermindert 't temperateursverschil tusschn dag en nacht. Droge lucht bevat omtrent 78.08 volume% stikstoffe, 20.95 volume% zeurstoffe, 0.93% argon, 0.038% koolstofdioxide, en veranderlik' hoeveelheedn woaterdamp (gemiddeld 1%).
Den atmosfeer hèt een massa van omtrent 5x1018 kg, woavan dat er drie kart in de lêegste 11 km zit. Den atmosfeer wordt olsmoa dinner noarmaote da j' hoger goat, zounder dat er een scherpn ovegank is noa d' interplanetaire ruumte. Ruumtevoarttuugn die were noa d' eirde kommn beginn'n den atmosfeer gewoar te wordn up een hoogte van 120 km.
't Grotste dêel van de lucht bestoat uut stikstoffe, zeurstoffe en argon, en spôorn van gaze gelik woaterdamp, koolstofdioxide, methoan, stikstofoxide en ozon. Beholve de gaze dryvn der ook nog dêeltjies in den atmosfeer, gelik stof, pollen, vulkoanische assche en meteoroïdn.
Gaze | Volume |
---|---|
Stikstoffe (N2) | 78.084% |
Zeurstoffe (O2) | 20.946% |
Argon (Ar) | 0.9340% |
Koolstofdioxide (CO2) | 0.0383% |
Neon (Ne) | 0.001818% |
Helium (He) | 0.000524% |
Methoan (CH4) | 0.0001745% |
Krypton (Kr) | 10.000114% |
Woaterstoffe (H2) | 0.000055% |
Stikstofoxide (N2O) | 0.00003% |
Xenon (Xe) | 9x10−6% |
Ozon (O3) | 0% toet 7x10−6%) |
Stikstofdioxide (NO2) | 2x10−6% |
Jodium (I) | 1x10−6% |
Den atmosfeer va d' Eirde kan ounderverdêeld wordn in vuuf laagn volgens dat de temperateure noar omhoge of oar omlêge goat. Van beneen noa boovn zyn die laagn :
Binn'n de vuuf hoofdlaagn kommn der nog andere laagn vôorn.
Zuunelicht is d' energie die d' Eirde ountvangt van de zunne, en stroalt energie uut in 't infrarôod. Ofhankelik van de condiesjes kan d' Eirde zunnelicht weerkatstn (o 't zwoar bewolkt is f absorbeern (broeikaseffect).
Os licht deur d' atmosfeer beweegt werkn de fotoonn in up de molecuuln van den atmosfeer in een effect da "verstrôoienge" genoemd wordt. Up een bewolkte dag wordn ol de fotoonn vestrôoid, binst dat up een kloare dag de lucht blauw is omdat 't blauw dêel van 't zunnelicht êest verstrôoid wordt. 's Nuchtens en 's avends passeer het licht schuuns deur den atmosfeer, woadeure dat der mêer van 't licht verstrôoid wordt, en de kleur rôod is.
Verschillende molecuuln absorbeern verschillende golflengtn van 't zunnelicht: zeurstoffe en ozon absorbeern bevôorbêeld olle golflengtn beneen 300 nanometers, binst da woaterdamp olle golflengtn boovn 700 nanometers absorbèrt. Dien absorptie warmt den atmosfeer up, olhoewel dat er ook warmteverlies is deur uutstroalienge.
De gecominèrde absorptiespectrums van den atsmofeer loatn een een antol vinsters van lêge opaciteit open, woavan dat de mêest bekendn in 't zichtboar licht te viendn. Der zyn der ook in 't infrarôod (~ 10 µm) en vo langere radiogolvn (3 cm - 11 m).
Uutstroalienge is 't tegenovergestelde van absorptie, waordat een ichaam da warmer is dan zyn omgevienge warmte uutstroalt (black body radiation). Noarmaote dat een lichaam kouder is wordt d' uutstroalienge minder energetisch, mè langere golflengtn. Azo gift de zunne stroalienge uut round 500 nm, binst dat d' eirde golvn van omtrent 10.000 nm uutstroalt (of infrarôde stroalienge). Den atmosfeer, en vôrol wolkn, absorbeern vele van dat infrarôod zodoanig da je zou kunn'n zeggn dat den atmosfeer as een soarzje werkt.
Atmospherische circuloasje is de bewegienge van de lucht up een grôte schoale, die t' hope met golfstroomn in den oceoan zorg vo d' herverdêelienge van warmte round de planete.
't Uutgassn vna gaze uut 't inwendige van d' Eirde vormdigde den êestn atmosfeer, di vo 80% uut woaterdamp bestound, 10% koolstofdioxide, 5-7% woaterstofsulfide, en klinder hoeveelheedn stikstoffe, koolstofmonoxide, woaterstof, methoan en inerte gaze. Up 't moment dat d' eirde koele genoeg was vo vloeiboar water te vormn wierd het mêeste van 't woater in den oceoan upgevangn, wa da den atmosfeer ryker maktige an d' andere gaazn.
Round 3,4 miljard joar geleen haat der hem een stabieln atsmofeer gevormd die vo 't grotste dêel uut stikstoffe bestound. Zeurstoffe die deur d' êeste fotosyntheserende organismn wierd gevormd wierd êest upgebruukt met 't oxideern van upgeloste yzer (Fe(II) toet Fe(III)), en dus was der vo 't moment gin vrye zeurstoffe in den atmosfeer te viendn.
De vormienge van de continentn makte dat een grôot dêel van de koolstofdioxide in carbonaotgestêentn wierd upgebouwd en doadeuer uut den atmosfeer verdween. Toet an 1,7 miljard joar geleen was der nog moa winnig vrye zeurstoffe in den atmosfeer, moar de vormienge van gelaagde yzerformoasjes (banded iron formations) toogt an dat den overgank van een reducerendn noar een oxiderendn atmosfeer up gank was gekommn.
This article uses material from the Wikipedia West-Vlams article Atmosfeer (Eirde), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). De inhoud is, tenzij anders aangegeven, beschikbaar onder CC BY-SA 4.0 Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki West-Vlams (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.