O Promemöia in scê garançîe de seguéssa in relaçión a l'adexón de l'Ucrainn-a a-o tratâto de no-espansción de àrme nucleâri, ciù senpliceménte conosciûo cómme promemöia de Bùdapest da-o nómme da capitâle ungheréize dond'o l'é stæto firmòu, o l'é 'n acòrdo, firmòu a-i 5 de Dexénbre do 1994 e registròu a-i 2 d'Òtóbre do 2014 fra Rùscia, Stâti Unîi, Régno Unîo e Ucraìnn-a, co-o quæ st'ùrtima, con l'aderî a-o tratâto de no-espansción nucleâre, co-o protocòllo de Lisbónn-a di 23 de Màzzo do 1992 a l'à formalizòu a conségna de àrme nucleâri che gh'êa in sciô sò teritöio dòppo che l'URSS a s'é desfâ.
ZE | Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
Promemöia de Budapest | |
---|---|
I prescidénti Bill Clinton (USA), Boris Yeltsin (UdSSR) e Leonid Kravchuk (Ucraìnn-a) into giórno da fìrma do promemöia | |
Tîpo | tratâto de tùtti i pàixi seròu |
Contegnûo | soluçión de l'URSS e dezàrmo nucleâre |
Fìrma | 5 de dexénbre do 1994 |
Pòsto | Bùdapest |
Poxitîvo da-o | 5 de dexénbre do 1994 |
Pàrte | Ucraìnn-a Rùscia Stati Unïi Régno Unîo |
Firmatâi | Leonid Kučma Boris El'cin Bill Clinton John Major |
Depoxitâio | Govèrno de l'Ucraìnn-a |
Léngoe | Ingléize, Rùscio, Ucraìn |
Con sto promemöia l'Ucraìnn-a a l'à avûo de aseguaçioìn da-a Rùscia e da-i âtri ch'àn firmòu o tratâto in sciâ sò seguéssa, indipendénsa e integritæ do teritöio. A despêto da denónçia da pàrte do Govèrno de Kîev da violaçión do promemöia da pàrte de Mósca scìnn-a da l'invaxón rùscia da Crimêa into 2014, no gh'é 'n acòrdo specìfico in sciâ natûa de consegoénse de sta violaçión, perché ni i Stâti Unîi àn promìsso in mòddo ciæo 'n arénbo ilimitòu ni garançîe de 'n intervénto dirètto, ni o Régno Unîo o l'à credûo che ghe fîse i estrêmi pò-u casus fœderis.
Scìnn-a quànde l'Ucraìnn-a a no l'à renonçiòu a-e àrme nucleâri che gh'êa in sciô sò teritöio, a gh'àiva a tèrsa scòrta d'àrme nucleâri ciù grànde do móndo, da quæ l'Ucraìnn-a a gh'àiva o contròllo fìxico ma nisciùn contròllo in sce cómme dêuviâle. A Rùscia a controlâva i còdici necesâi pe fâ fonçionâ e àrme nucleâri pe mézzo do Permissive Action Link e o scistêma de comàndo e contròllo rùscio. Ofiçialménte, st'àrme êan controlæ da-a Comunitæ di Stâti Indipendénti. A Biêlorùscia a gh'àiva sôlo di lanciamìsili mòbili e o Kazàkistan o l'àiva decîzo de dâ a-a spedîa e sò bónbe atòmiche e i sò mìsili a-a Rùscia.
O promemöia inta sò premìssa o dîxe che l'Ucraìnn-a a l'à aderîo a-o tratâto Start (co-o protocòllo de Lisbónn-a di 23 de Màzzo do 1992), e cómme stâto no-nucleâre (non nuclear weapon state) a s'é inpegnâ a eliminâ (eliminate) e àrme nucleâri do sò teritöio, ma dæto ch'a no poéiva pensâ lê a-a distruçión pe mancànsa de dinæ. a l'à trasferîe a-a Federaçión Rùscia co-o perfeçionâ coscì o provediménto con coséggio màscimo a Râda di 16 de Novénbre do 1994.
O contegnûo do promemöia, ch'o l'é inte 6 pónti, o prevédde chi-â Rùscia, i Stâti Unîi e o Règno Unîo són d'acòrdio de:
Pe de ciù, Ucraìnn-a, Rùscia, Stâti Unîi e Régni Unîo s'inpégnan a consultâ e âtre pàrte interesæ dónde nascésan scitoaçioìn che poriéivan creâ 'n problêma in relaçión a quell'inpégno.
Inta crîxi da Crimæa do 2014, l'Ucraìnn-a a l'à aregordòu sto promemöia a-a Rùscia ch'a s'êa inpegnâ a rispetâ i confìn ucraìnn-i e a-i âtri firmatâi che s'êan inpegnæ liâtri ascì che l'invaxón rùscia da penîzoa a violâva i sò dovéi vèrso l'Ucraìnn-a pe quéllo che dîva o promemöia e a l'êa 'na ciæa violaçión da sovranitæ e de l'integritæ teritoriâle de l'Ucraìnn-a.
In càngio, segóndo a Rùscia, o promemöia, ch'o no l'êa stæto confermòu, o no l'àiva nisciùnn-a validitæ giurìdica, e o poéiva êse sôlo conscideròu cómme 'n papê diplomàtico co-in càngio de promìsse fra e pàrte. Pe de ciù, i inpégni pigiæ da-a Rùscia co-o mæximo papê no poéivan êse aplicæ a-o regìmme vegnûo dòppo a depoxiçión violénta do Prescidénte Viktor Janukovyč. Defæti, da-a rivoluçión Ucraìnn-a saiæ vegnûo fêua 'n nêuvo Stâto co-o quæ a Rùscia a no l'àiva firmòu acòrdi legâli òbligatöi. In sciâ fìn, o promemöia o l'êa stæto violòu da l'Ucraìnn-a quànde, into 1995, a l'àiva abolîo a costituçión do 1992 da Repùblica outònoma de Crimêa co-a decixón de 'na pàrte sôla, sénsa prìmma consultâse co-î âtri Stâti firmatâi, cómme in càngio esplicitaménte prevìsto da l'ùrtimo pónto do mæximo.
Sucescivaménte a-o promemöia, o tratâto d'amiciçia ruscio-ucraìn do 1997 o stabilîva l'inviolabilitæ di confìn existénti, o rispètto de l'integritæ teritoriâle e l'inpégno a no dêuvia o pròpio teritöio pe danezâ a seguéssa de l'âtro, ascì se Rùscia e Ucraìnn-a, a cónti fæti, no àivan fisòu in mòddo ciæo di confìn e o tratâto mæximo, pe de ciù, o no l'é stæto confermòu da-a Rùscia. O tratâto in sciô confìn de stâto ruscio-ucraìn do 2003, firmòu da l'alôa Prescidénte Kuchma e da-o Vladimir Putin, o stabilîva chò-u confìn ruscio-ucraìn o saiæ stæto definîo "con l'andâ aprêuvo a-a lìnia ch'a divìdde i teritöi statâli de pàrte do Tratâto da-o pónto dónde i confìn statâli de Ucraìnn-a, Rùscia e Biêlorùscia s'incóntran scinn'a-o pónto mìsso in sciâ costêa do Górfo de Taganròg". A Rùscia, pe de ciù, a l'à riconosciûo i confìn ucraìn existénti e a sò inviolabilitæ a-o moménto da-a formaçión da Comunitæ di Stâti Indipendénti inte l'àbito do Stâto Comùn (Commomwealth) coscì formòu.
O Promemöia de Bùdapest o l'é stæto ancón violòu da-a Rùscia quànde a l'à invâzo l'Ucraìnn-a into Frevâ do 2022.
This article uses material from the Wikipedia Lìgure article Promemöia de Budapest, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O contegnûo o l'é disponìbile in sciâ bâze da licénsa CC BY-SA 4.0, se o no l'é diversaménte specificòu. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Lìgure (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.