მაიაშ კალენდარი — კალენდარეფიშ სისტემა, ნამუთ მაიაშ ცივილიზაციაქ აკიმუშუ კოლუმბიშახ ბორჯიშ ცენტრალურ ამერიკას.
თე კალენდარს გჷმირინუანდეს ცენტრალური ამერიკაშ შხვა კათეფი ხოლო — აცტეკეფი, ტოლტეკეფი დო შხვეფი.
მაიაშ კალენდარიშ ტიპიური თარიღი დოხოლაფირო თაშ გჷმიძირუაფუ: 12.18.16.2.6, 3 კიმი 4 სოც, სოდეთ 12.18.16.2.6 — გირძე გჷმოკოროცხუაშ თარიღიე, 3 კიმი — ცოლკინი, 4 სოც — ჰააბ.
რიცხუს 2004 წანაშ 24 გჷმათუთას უღჷ გეჸვენჯი შანულობა:
კორელაციეფს 584 283-ს დო 584 285-ს გეჸვენჯი შანულობა უღჷ. მაიაშ კათა კოროცხჷნდჷ ბორჯიშ ციკლის 13 ბაქტუნშე (13×144 000 დღა). მიმალი ციკლიშ დაჭყაფუ თარიღი რე 0.0.0.0.0, 4 აჰაუ, 8 კუმჰუ. ჩქინ ტერმინეფს, თე ციკლიშ დაჭყაფუშ ექვივალენტური თარიღიშ გიშართუალაშ პრობლემა გჷშმერჩქინანს დუდს. თექ ჭკობა კორელაცია გიმიჭანუ, ნამუთ ართიანშე 2 დღათ ეკმასქიდუ. გირძე გჷმოკოროცხუაშ სისტემა ასეშახ ქჷგჷმირინუაფუდუკონი, თე პრობლემა ეფას მიგვარეფუაბუდჷ, მარა მაია თე სისტემას ვეგჷმირინუანდჷ ესპანარი კონკისტეფიშ ბორჯის.
ცოლკინი, ვარდა ტცოლკინი (ინგლ. Tzolk'in) — 260 დღამი რიტუალური პერიოდი, ნამუთ 20-დღამი დო 13-დღამი პერიოდეფიშ კომბინაცია რე. ირ დღას უღჷ ნომერი 1-შე 13-შახ, თეშ მოხ, დღალეფს მუშ ჯოხო უღუ, ნამუთ იმაჟირებუ 20-ამი პერიოდით. დღაშ ირ ჯოხოს მეურე მუშ სიმბოლო, თაშ ჯოხოდვალირი ბჟაშ მარწკინდი.
დღალეფიშ ნომერი დო ჯოხო ართობურო ითირუ. ცოლკინიშ დღალეფიშ ჯოხოდვალეფი:
№ | დღაშ ჯოხო | დღაშ სიმბოლო (ბჟაშ მარწკინდი) |
---|---|---|
1 | იშიმი | ჭითა დრაკონი |
2 | იკი | ჩე ბორია |
3 | აკბალი | ლენი სერი |
4 | კანი | ჸვინთელი თასი |
5 | ჩიკ-ჩანი | ჭითა გვერი |
6 | კიმი | ჩე მოსოფელეფიშ მიკმარსხუაფალი |
7 | მანიკი | ლენი ხე |
8 | ლამატი | ჸვინთელი მურიცხი |
9 | მულუკი | ჭითა თუთა |
10 | ოკი | ჩე ჯოღორი |
11 | ჩუენი | ლენი მაიმუნი |
12 | ები | ჸვინთელი ადამიერი |
13 | ბენი | ჭითა ცაშ ურცხო |
14 | ჰიში | ჩე მენწარი |
15 | მენი | ლენი არწი |
16 | კიბი | ჸვინთელი მალჷმორი |
17 | კაბანი | ჭითა გვერი |
18 | ეცბანი | ჩე სარკე-თაბაშირი |
19 | კავაკი | ლენი ჭარკონია |
20 | აჰაუ | ჸვინთელი ბჟა (ჩხანა) |
ქიმიბჸონათ მაგალითი.
საკვარჩხანოთ — დღაშ რანწკილი ნომერი (13-შე ართი), ოშქაშეთ — დღაშ ჯოხო (20-შე ართი), სწორება ბირცხეფს — დღაშ რანწკილი ნომერი, ნამუთჷთ დღა შანილიე ჟიშენ რცხილს.
კიდიბჭყათ დღალეფიშ კოროცხუა:
დღაშ ნომერ 13-ს ქიმიოჭირინუნსჷნი, დღაშ ნომერეფიშ კოროცხუა კინ ახალშე იჭყაფუ, მარა იგირძარებუ დღაშ 20-დღამი ციკლი:
20-დღამი ციკლიშ თებაშ უკული, იგირძარებუ დღალეფიშ ნომერეფიშ კოროცხუა (სოიშახ მა-13-ას ვემიოჭირინუანსინ), დო 20-დღამი ციკლი კინ ახალშე იჭყაფუ:
დღალეფიშ ნომერეფიშ დო დღალეფიშ ჯოხოდვალეფიშ კომბინაციეფი იმაჟირებუაფუ 260 დღაშ პერიოდით. ცოლკინი თებულო იკოროცხუ, მუჟამსით 20-დღამი ციკლიშ ბოლო დღა (აჰაუ), გემანგებუ 13 ნომერს.
ნომერი ციკლის1 | დღაშ ჯოხო² | გლიფიშ მაგალითი³ | XVI ოშწანურა იუკატანური4 | რეკონსტრუირებული კლასიკური ტერმინი5 | ნომერი ციკლის1 | დღაშ ჯოხო² | გლიფიშ მაფალითი³ | XVI ოშწანურა იუკატანური4 | რეკონსტრუირებული კლასიკური ტერმინი5 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
01 | Imix’ | Imix | Imix (?) / Ha’ (?) | 11 | Chuwen | Chuen | (უჩინებუე) | ||
02 | Ik’ | Ik | Ik’ | 12 | Eb’ | Eb | (უჩინებუე) | ||
03 | Ak’b’al | Akbal | Ak’b’al (?) | 13 | B’en | Ben | (უჩინებუე) | ||
04 | K’an | Kan | K’an (?) | 14 | Ix | Ix | Hix (?) | ||
05 | Chikchan | Chicchan | (უჩინებუე) | 15 | Men | Men | (უჩინებუე) | ||
06 | Kimi | Cimi | Cham (?) | 16 | K’ib’ | Cib | (უჩინებუე) | ||
07 | Manik’ | Manik | Manich’ (?) | 17 | Kab’an | Caban | Chab’ (?) | ||
08 | Lamat | Lamat | Ek’ (?) | 18 | Etz’nab’ | Etznab | (უჩინებუე) | ||
09 | Muluk | Muluc | (უჩინებუე) | 19 | Kawak | Cauac | (უჩინებუე) | ||
10 | Ok | Oc | (უჩინებუე) | 20 | Ajaw | Ahau | Ajaw | ||
ხვილაფა: .
|
2008 წანას უხვადუ ცოლკინიშ ჟირი დაჭყაფუ:
2009 წანას უხვადუ ცოლკინიშ ართი დაჭყაფუ:
2010 წანას:
2011 წანას:
2012 წანას:
თეწკჷმა ართო ბორჯიშ კოროცხუა მიშუ ჰააბიშ მეჯინათ. ჰააბი (Haab) — მაიაშ ომენმაღალე კალენდარი. თენა რდჷ ბჟაშ კალენდარი, ნამუთ 365 დღაშე აკმოდირთუ.
ჰააბი 19 თუთათ ირთუ: თაჸურეშე 18 თუთას 20 დღა იკოროცხუდჷ, დო 1 თუთას — ხვალე 5 გეძინელი „დღა ჯოხოშ უმუშო“ (თე დღლეფი თიშენ გითმიაძინუ ნამდა, დღალეფიშ ედომუშამი მუდანობაქ 365 დღას გემანგასი). თე 5 დღას ვაიებ ჯოხოდჷ. თენეფი უბედური დღალეფო იკოროცხუდეს.
თუთაშ დინოხოლე დღალეფი ინომერებუაფუ 0-შე 19-შახ.
თე კალენდარი, მაიაშ ირდღარი რინაშ დო ოფუტეშ მეურნობაშ ოსხირი რდჷ. გჷმმაგონაფალ ინდიარეფქ ჟირი კალენდარი აკაშქვეს თაშ ჯოხოდვალირ „კალენდარულ რგვალო“. ათეშნერო, არძანერი თარიღი აკმოდირთუდჷ ჟირხოლო კალენდარიშ ელემენტეფშე. „კალენდარულ რგოლს“ თარიღეფი იმაჟირებუაფუდუ ხვალე ირ 52 წანაშე ართშა.
ცოლკინიშ დო ჰააბიშ კომბინაცია იმაჟირუაფუდუ ირ 18980 = 52×365 დღას. აცტეკეფს მიოჩქუდეს ნამდა, 4 აჰაუ 8 კუმხუ-ს ქიანაშ დალიაქ ოკო ქუდოდირთუკო, დო ელჷდეს თე თარიღის ირ 52 წანას.
კალენდარი ჰააბიშ გემანგაფა ასეიან კალენდარწკჷმა (გემანგებულიე 2008 წანაშ მელახშე 2012 წანაშ ფურთუთაშახ პერიოდიშო) | |||
---|---|---|---|
1 | პოპ: 3 პირელი — 22 პირელი | 10 | იაშ: 30 ეკენია — 19 გჷმათუთა |
2 | ვო: 23 პირელი — 12 მესი | 11 | საკ: 20 გჷმათუთა — 8 გერგობათუთა |
3 | სიპ: 13 მესი — 1 მანგი | 12 | კეჰ: 9 გერგობათუთა — 28 გერგობათუთა |
4 | სოც: 2 მანგი — 21 მანგი | 13 | მაკ: 29 გერგობათუთა — 18 ქირსეთუთა |
5 | სეკ: 22 მანგი — 11 კვირკვე | 14 | კანკინ: 19 ქირსეთუთა — 7 ღურთუთა |
6 | შულ: 12 კვირკვე — 31 კვირკვე | 15 | მუან: 8 ღურთუთა — 27 ღურთუთა |
7 | იაკშინ: 1 მარაშინათუთა — 20 მარაშინათუთა | 16 | პაშ: 28 ღურთუთა — 16 ფურთუთა |
8 | მოლ: 21 მარაშინათუთა — 9 ეკენია | 17 | კაიაბ: 17 ფურთუთა — 8 მელახი |
9 | ჩენ: 10 ეკენია — 29 ეკენია | 18 | კუმხუ: 9 მელახი — 28 მელახი |
19 | ვაიებ: 29 მელახი — 2პირელი |
გირძე გიმოკოროცხუაშ სისტემაშ თარიღეფიშ უმოსი დიდი ართულეფი:
კინი, ტუნი დო კატუნი 0-შე 19-შახ შანულობას ღებულენა. უინალი 0-შე 17-შახ შანულობას ღებულენს.
დღა | გჷმოკოროცხუა | გირძე გჷმოკოროცხუაშ პერიოდი | ბჟაშ (ჩხანაშ) წანეფიშ დოხოლაფირი რიცხუ |
---|---|---|---|
1 | = 1 K’in | ||
20 | = 20 K’in | = 1 Winal | 1/18.25 |
360 | = 18 Winal | = 1 Tun | 1 |
7 200 | = 20 Tun | = 1 K’atun | 20 |
144 000 | = 20 K’atun | = 1 B’ak’tun | 394 |
მაგალითო, 2012 წანაშ 25 ღურთუთა, მაიაშ კალენდარიშ 584285-შ კორელაციათ თაშ იძირებე: 12.19.19.1.8, 8 კიმი, 18 მუანი. თე დინნაჭარუს გირძე გიმოკოროცხუაშ სისტემაწკჷმა წუმორინაფილიე, ცოლკინი დო ჰააბი. თე დინნაჭარაშ გოშიფრუათ შანენს გეჸვენჯის:
რჩქინელიე, ნამდა გირძე გჷმოკოროცხუაშ მიმალი ციკლი, ვარდა მახუთა ბჟაშ (ჩხანაშ) ერა, დიჭყუ 0.0.0.0.0, 4 აჰაუ, 8 კუმხუს.
This article uses material from the Wikipedia მარგალური (Margaluri) article მაიაშ კალენდარი, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). დინორე მიწორინაფილი რე გეჸვენჯი ლიცენზიათ (დო შხვა ვა რე მეწურაფილი-და): CC BY-SA 4.0. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki მარგალური (Margaluri) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.