Tchålerwè: Ene des pus grandès veyes del Walonreye, e l' Province do Hinnot, corin-veye pol walon do Coûtchant

 Loukîz a : «Payis d' Tchålerwè»

Ban d' Tchålerwè

Vocial les comenes del veye di Tchålerwè, k' ils avént ribanés eshonne e 1977.

 

Comenes åtoû d' Tchålerwè

Avou pus di 200.000 dimorants (500.000 dins l' aglomeråcion) c' est li veye li pus peuplêye di Waloneye (eyet li cwatrinme di Beldjike).

Djeyografeye

Evironmint

El veye di Tchålerwè si trove so ene tere industriyele, k' ele minme si trove ddja so ene frontire ki schåye troes redjons natureles : el Condroz, li redjon do Hinnot limoneu ey el redjon do Brabant limoneu. Come bråmint d' veyes yet viyaedjes bedjes, mins sortoit walons, Tchålerwè n' est nén lon d' el frontire avou el France (pus u moens, vént-cwate kilometes).

Aiwe

Li principale aiwe ki passe på Tchålerwè est Sambe. Mins nerén, i gn a sacwants rixheas ki passnut dins 'ç veye, mins i sont cåzumint tos moens kinoxhou ki Sambe, ecsepté Canå Brussele-Tchålerwè ki difine a costé des ancyinnes siderurdjikes oujhenes. Li canå vént d' Courcele, i passe ene mitan på Gochliye, pu i va å Rou, adonpwis i passe dzeu El Dochriye eyet po fini èç canå si hine e Sambe, e Dårmè. Li Sambe raloye Tchålerwè avou Nameur (å Levant) eyet li France (å Coûtchant).

Bwès

Minme si Tchålerwè est ene grande veye, i gn a tot d' minme sacwants bwès come li ci d' Egne, k' est dins l' hamtea di Djumet avou l' minme no.

Teri

 Loukîz a :Teris di Tchålerwè

Tchålerwè a sacwants teris. Èç veye esteut, avou li Borénaedje eyet Lidje e Walonreye, come d' efet on houyî bassin disk' a 'l fén do vintinme sieke. Les teris sont co des aires do nassin d' davance. Les teris sont sovint accessibe po tertos. Li Bwès do Cazier (Mårcinele) est 'l teri li pus kinoxhou dins 'l redjon po 's broûlaedje e 1956, u i gn aveut sacwants houyeus d' oridjene itålyinne.

Levêye

 

Otorote

• A15 (E42)
  • Li A15 raloye troes grandes veyes d' Walonreye : Tchålerwè, Nameur eyet Lidje. Di pus, cwand ele s' ribane avou l' A7, ele raloye Tchålerwè a Mont eyet Tornè.

• A54 (E420)
  • Li A54 raloye Tchålerwè eyet les viyaedjes al Bijhe d' èç veye. Al Bijhrece fén d' èç otorote, li A54 s' ribane avou l' A7 ki acdine les djins daler disk' a Brussele.
• A503
  • Li A503 est ene pitite otorote ki va del Nonne do R9 disk' al Nonne d' Mont-dzeu-Mårciene.

Rigne

• R3 : Grand rigne k' avou l' A15, å bijhe, fwait on rigne
• R9 (E420) : Pitit rigne ki caweye li cinte-veye.

Nåcionale

• N5
• N90

Sorlon lès anêyes

Dispu les rebanaedjes des comenes e 1977 : 1984, 1990, 1995, 2000, 2005, 2010, 2015 eyet 2018. I gn a yeu on ledjir pitit baxhaedje etur 1984 eyet 2000. El nombe di dmorants dimore constant pindant li prumî cénkinme do vingt-ey-ininme sieke.

Adjinçna

Dispårtaedje dal populåcion :

Comeres : 98.474 (48,8% ; 2018)

Omes : 103.342 (51,2% ; 2018)

0-14 ans : 36.986 (2011)

15-64 ans : 133.960 (2011)

65 ey plu : 33.204 (2011)

Beldjes : 171.087 (84,8% ; 2018)

Urope : 19.493 (9,7% ; 2018)

Afrike : 7.187 (3,6% ; 2018)

Azeye : 3.434 (1,6% ; 2018)

Otes : 615 (0,3% ; 2018)

Tchålerwè a stî ahivé e 1666 par les Bas Payis espagnols, èl no del veye vént d' Carlos II ([FR] Charles II). Tchålerwè esteut ene novele fôrturesse conte les francès ki vlaxhe s' adjîstrer e l' redjon. I gn avént ddja kékes viyaedjes divant ki Tchålerwè sereut ahivé, come Dårmè eyet Charnoy. Mont ey Nameur ki fouxhénxhe ddja ål trevén di l' istwere, polént esse pus åjheymint raloyé avou èç novele fôrturesse. Èl adierça esteut d' ahouwer Brussele des Francès.

Padvant Tchålerwè eyet 's redjon estént lomé li "Noer Payis" eto, pask' i gn avént bråmint d' houyires. Mins nerén, totes les houyires ont serêyes eyet les seus rmanants sont les teris.

E 1977, Tchålerwè eyet catoize ôtes comenes s' avént ribanêyes po divni ene grande veye di 200.000 dimorants al plaece di 26.000 dimorants, soulmint po l' cinte del veye.

Lisse des borguimwaisses

Èl borguimwaisse d' asteure (2018-2024) est Paul Magnette. Ancyinnmint, Jean-Claude Van Cauwenberghe î a stî lontins mayeur (1983-2000). Vocial el lisse des borguimwaisses dispôy 1977, anêye do rebanaedjes des comenes, po vir les lisses des borguimwaisses des pitits bans padvant 1977, vir les årtikes sol les pitits bans.

• 1977-1982 : Lucien Harmegnies (PS)

• 1983-2000 : Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS)
• 2000-2006 : Jacques Van Gompel (PS)
• 2006-2007 : Léon Casaert (PS)
• 2007-2012 : Jean-Jacques Viseur (cdH)
• 2012-2012 : Éric Massin (PS)
• 2012- : Paul Magnette (PS)

2018-2024

Coledje comunå

Consey comunå

Herlemes politikes

Anêyes 1990

L' harleme Richard Carlier s' a trevnou e 1994, cwand Richard Carlier aveut stî colté po-z awè fwait mwintès margoules, copurade avou l' Etercomunåle des Sociåles Ouves, k' esteut l' ancyin ISPPC.

Anêyes 2000

Etur 2005 eyet 2007, i gn a yeu bråmint des disduts a cåze di måluzance des cwårs del comene (lodjmints sociås, evnd.). Å cåze d' èç herleme la, li PS aveut pierdou les eleccions federåles e 2007.

Anêyes 2010

E 2017, après l' herleme Publifin, des gaztîs del RTBF eyet d' ôte pårt, ont stî naxhî do costé des eterkiminåles, come l' ISPPC a Tchålerwè. Les ospitås del ISPPC årént stî å cinte di måluzances eyet Philippe Lejeune aveut stî metou so les foitès loumires des medias.

 

 Loukîz a : Tchålerwè (veye)#Tuzance walone

Literateure

• Dupuis : C' est ene eplaidreye especialisse dins les bindes d' imådjes. C' est l' ene des cwate pus grandes eplaidreye po les binde d' imådjes francès-cåzantes.
• Li Pitit Spirou : C' est ene binde d' imådjes ki raconte el vicaedje d' on gamén lomé Spirou.

Muzike

• Jacques Bertrand : C' est l' ome k' aveut scrît l' ime del veye (Payîs di Tchålerwè) po l' ancyin borguimwaisse do pitit ban. Èç ime est tchanté på les Gådes-as-Royes sopoirteus divant ki l' match cmince.
• Bob Dechamps : C' esteut on tchanteu walon, k' esteut foirt knoxhou e Tchålerwè.
• Wiyam Dunker : C' est on tchanteu walon eyet walon-cåzant eto.
• Arthur Grumiaux : C' esteut on violonisse. El conservatwere d' Tchålerwè est lomé Arthur Grumiaux.
• Louis Petyt (d' es sobriket : Louis Strike) : C' est on rapeu tchålerwetî francès-cåzant knoxhou po 's tchanson : Qu'est-ce qu'ils ont fait de ma ville ([WA] Il ont fwait cwè d' èm veye).
• Kid Noize : C' est on DJ, k' est knoxhou po 's tchanson "Ocean".
• Henri Golan: on tchanteu e walon.

Tourisse

• Bwès do Cazî
• Muzêye dal fotografeye, è Mont-dzeu-Mårciene.

Eredjistrumints e walon d' Tchålerwè

 Loukîz a : Tchålerwè_(veye)#Eredjistrumints

 Loukîz a :https://www.charleroi.be/?q=node/4724&Docid=5586

Ekipes

Soce di baskete :

• Li Spirou Tchålerwè Baskete Club, ki les djouweus sont spotés les "Spirous".
  • N.B. : Spirou est ene biesse, mins Spirou est eto on persounaedje d' ene binde d' imådjes.

Soce di fotbale :

• Li Esportigne di Tchålerwè, ki les djouweus sont spotés les "Gades-ås-Royes".
• Li Royå Djumet Spôrt Club.
• Li Royå Fotbale Club Djilî.
• Li Royå Gochliye Spôrt.
• Li Royå Goutrou Spôrt.
• Li Royå Olympic Club di Tchålerwè, ki les djouweus sont spotés les "Dogues".

Soce di fotbale amerikin :

• Li Tchålerwè Coal Miners, ki djouwnut å Djumet.

Soce di fotsåle :

• Li Action 21 Tchålerwè Futsal, k' egzistéve disk' a 2015 padvant li Futsal Team Tchålerwè soeye askepyî.
• Li Futsal Team Tchålerwè, ki djouwe å Tchålerwè ey å Lodlinsåt.

Soce di pign-ponk :

• L' AF Royå Tchålerwè Viyete, ki djouwe a Lodlinsåt.

Estådes ey omnispôrt såles

Soce di fotbale:

• Ståde do Mambour (Esportigne di Tchålerwè)
• Ståde dal Nouvveye (Royå Olympic Club di Tchålerwè)

Busse

Èl societé ki tchitche dès busses è Tchålerwè est l' TEC. Padvant li ribanaedje do TEC li 1 di djanvî 2019. I gn aveut ene seccion do TEC speciålmint po Tchålerwè eyet li , ki si fouxhe po les busses obén po l' ledjir metro.

Ledjir metro

 Loukîz a :Ledjir metro di Tchålerwè

El societé ki tchitche do ledjir metro e Tchålerwè est 'l TEC eto. I gn a cwate lenes.

• M1 (Rodje) : Anderluwe - Fontinne-l'-Eveke - Goutrou - Moncea-so-Sambe - Mårciene - Blouke di Tchålerwè (nén-ôrlodjeu sinse)
• M2 (Vete) : Anderluwe (d'aboird nén adviné) - Fontinne-l'-Eveke - Goutrou - Moncea-so-Sambe - Mårciene - Blouke di Tchålerwè (ôrlodjeu sinse)
• M3 (Djaene) : Gochliye - Djumet - Lodlinsåt - Dårmè - Blouke di Tchålerwè (ôrlodjeu sinse)
• M4 (Bleu) : Djilî - Blouke di Tchålerwè (nén-ôrlodjeu sinse)

Tram

I gn aveut deus societé ki s' occupént des trams è Tchålerwè :

• Li STIC : Èl tram rantoele do STIC esteut kinoxhou come èl rantoele des Vetes trams di Tchålerwè. Èç rantoele aveut egzistêye diska les anêyes 1970, cwand les busses les avént discandjî.
• Les Vicinås : Èl tram rantoele esteut pus impôrtant ki li ci do STIC. Èl dierin vicinå tram di Tchålerwè aveut rôlé è avrî 1988. Les trams avént stî discandjî på les busses. Mins nerén, les Vicinås avént core èl ledjir metro diska 1991, avou 'l "redjonalizåcion" des kimons transpoirts.

Asteure li société ki s' occupe do tram e Tchålerwè est l' TEC. Èl seule lene do ledjir metro k' on pout waitî come ene lene do tram est li M3 : Gochliye - Djumet - Lodlinsåt - Dårmè (disk' al ståcion : Sacrêye-Dame)

Trén

Dispoy 2017, des trénveyes si ståre dins ey åtou d' Tchålewè. Ces tréns rola sievnut po les djins ki volnut 'ndaler bouter avou l' trén al plaece d' leus vweteures.

Principåle ståcion

• Tchålerwè-Nonne ([FR] Charleroi-Sud)

Pang (nén-principåle ståcion)

• Couyet ([FR] Couillet)
• Lodlinsåt ([FR] Lodelinsart)
• El Ronsåt ([FR] Ransart)
• El Rou-dlé-Tchålerwè ([FR] Roux ; Roux-lez-Charleroi)
• Mårciene-Zone ([FR] Marchienne-Zone)
• Tchålerwè-Wess ([FR] Charleroi-Ouest)

Adjermelaedje

È Tchålerwè

È pitits bans

Veyes cheurs

• Charleroi (Pennsylvaneye, Estats Unis) askepyî è 1890 ey nén lon d' Pittsburgh.
• Charleroi (Estat do Victoria, Ostraleye)

• Waibe oficire del veye di Tchålerwè