Oucrinne

L' Oucrinne fourit li prumî Estat slåve lomé li "Rûss di Kiyev". Ci-ci divna rade li pus grand et l' pus pouxhant Estat d' Urope inte les 10inme et 11inme siekes. C' est ç' vî payis ki les nåcionålisses oucrinnyins des siekes shuvants vont todi rahoukî.

Pus tård, li Rûss di Kiyev di Kiev serè aflåwi pa les dvintrinnès margayes eyet les avayixhhaedjes des Mongols.

Ça fwait k' i fourit rmetou avou l' Grande Dutcheye di Litwaneye et pus tård dins l' Confederåcion litwano-polonesse.

Å mitan do 17inme sieke, i s' raskepia on novea estat oucrinnyin otonome, li "Hetmanate cozake". Ci-cial dura dpus d' on sieke, mågré l' pression del Moscoveye.

Al difén do 18inme sieke, li cinte eyet l' ess do teritwere oucrinnyin fourît magnîs pa l' Impire rûsse, adon ki l' ouwess do payis esteut prins pa l' Otriche-Hongreye.

Après l' Revolucion rûsse di 1917, l' Oucrinne divna on dislaxhî payis ene troclete d' anêyes, disk' e 1920.

Li payis fourit rconcwerou pa l' Rodje Årmêye, ki s' bata siconte di l' årmêye nåcionålisse da Petlioura, del blanke årmêye (tsarisse) da Denikine, eyet di l' årmêye di l' anårtchisse Nestor Maxhno.

Dispoy don, l' Oucrinne fourit ene pårteye di l' Union sovietike. Ey esse rascråwêye di deus grandès pômagnes (e 1921-1922 eyet 1932-1933) ki vont touwer 8 miyons d' djins. La Deujhinme guere daegnrece è touwrè co 7 miyons di pus.

L' Oucrinne ridivna indepindinte e 1991 après l' fén di l' Union sovietike. Et onk des mimbes askepieus del Kiminålté des Estats indepindants.

Fén 2013, li prezidint rfuza l' acoird economike avou l' Kiminålté uropeyinne; des revinteus pro-Urope, avou l' aspalaedje direk di l' ambassade des Estats-Unis, ocupît adon Kiyev; li 20 di fevrî 2014, on saetcha å fuzik, avou 75 moirts, ossu bén do costé des revinteus ki del police. Li prezidint sina-st adon, avou des rprezintants des revinteus, eyet avou l' waeranteye di l' Union Uropeyinne, ene påye. Mins cist acoird fourit disdit l' djoû minme pa les revinteus. Li 22 d' fevrî li prezidint cwita Kiyev po Xharkov, et fourit schapé d' esse touwé pa ene accion comando del Rûssêye.

Ene pårteye do pårlumint vôta si disdjocaedje, mins nén del manire scrîte dins l' constitucion; c' est pocwè po des djins k' i gn a c' est on côp d' Estat k' i gn a yeu. Et tot ossu rade i gn a-st avou des revintreyes siconte les novelès otorités, dins tote li nonne et l' levant do payis.

El Crimêye, li prezince militaire del Rûsseye (dispoy les anêyes 1990 li Rûsseye aveut-st èn acoird avou l' Oucrinne), espaitcha l' årmêye oucrinnyinne di macsåder les revinteus k' estént siconte do novea govienmint. Et les crimeyins ont adon polou vôter on referindom po dmander a esse raloyîs al Rûsseye, çou ki fourit accepté pa cisse-ciale li 16 di måss 2014.

Dins les ôtès redjons, des groupes nazis et pus tård l' årmêye, ont polou touwer ou eprijhnî les måcontins. A Odessa pol moens ene céncwantinne di djins ont stî broûlés evike el Måjhone des Sindicats. A Marioupol on-z a saetchî al mitrayeuse so les pro-federålisses et ndè touwer sacwants.

Les oblasti di Donetsk et Lougansk si declarént republikes populaires et n' ricnoxhèt nén les otorités d' Kiyev. Li govienmint oucrinnyin, evoye l' årmêye (mins sins declarer l' estat d' guere, la ki l' Fond Daegnrece ezès Manoyes ni prestêye nén des cwårs a des payis e guere). Après des grands combats, avou des meyes di sôdårds touwés, et ostant d' civils, et pus d' ene cintinnes di tanks et cåzu tos ls avions distrûts, li roye di front s' a stabilijhî et l' govienmint d' Kiyev fourit-st oblidjî d' accepter des acoirds di påye sinés a Minsk e Belaruss. Ces acoirds sont waerantis pal France, l' Almagne et l' Rûsseye, et djhèt ki l' Oucrinne doet esse federålijheye.

Mins nerén, les acoirds ni sont nén respectés, Kiyev ni vout nén d' ene federåcion, et fwait-st on blocusse economike åzès redjons controlêyes påzès federålisses. Do côp, les loyéns di ces redjons la avou l' restant d' l' Oucrinne si disfijhèt, et c' est les loyéns avou l' Rûsseye ki s' rafoircixhèt.

Le prezidint est Leonid Koutchma, lomé e 1994, et rlomé e 1999. Il a stî acuzé d' espaitchî l' liberté des gazetes.

E 2004, c' est Viktor Yushchenko ki dvént prezidint eyet l' payis si mete co pus do costé des Estats-Unis; les vôtaedjes ont stî foirt discutés.

E 2010, c' est Viktor Yanukovych ki dvént prezidint. Lu esteut purade mitan voye, sayant d' aveur des benefices ossu bén avou l' Rûsseye k' avou l' Union Uropeyinne.

E 2014, li prezidint est tchessî voye pa des revintaedjes nåcionålisses. Dispoy adon, li payis est politicmint foirt cschoyou, et prinde li voye del Somaleye, avou des tchîfs di guere et des mafias coinreces ki s' dispitèt po controler çou k' i dmeure di l' economeye. Li situåcion des libertés est foirt måle, avou des assazinats di politikes et d' gaztîs, ene guere civile, l' interdijhaedje di pårtis, et minme di mots.

E 2016, il ont espaitchî di s' raloyî azès waibes di Rûsseye (avou en cawete .ru), come Odnoclasniki.

 

L' Oucrinne est pårteye e 24 redjons (oblasti, singulî - oblast), ene republike otonome (avtomnaya respublika) el Crimêye, et deus municipålités (mista, singulî - misto) avou on statut di redjon, Kiyev eyet Sebastopol.

Dispoy 2014 li Crimêye e Sebastopol sont mimbes del Federåcion d' Rûsseye; ey ene boune pårteye des oblasti di Lougansk et Donetsk ont divnou des republikes populaires foû do controle di Kiyev.

Grandès veyes:

• Kiyev (Kiyiv; 2,6 miyons d' dimorants)
• Xharkov (Xharkiv, 1,5 miyon)
• Dniepropetrovsk (1,2 miyons)
• Odessa (1,2 miyon)
• Donetsk (1,1 miyon)
• Lviv (0,8 miyon)

Ôte rilomêye veye :

• Tchernigov, avou s' forbot Tchernobyl kinoxhou dispu si rascråwe nawearinne.

Li manoye di l' Oucrinne, c' est l' grivna.

L' Oucrinne est cnoxhowe come payis espôrteu d' frumint.

Elle a des cintråles nawearinnes (come a Tchernobil), mins pont d' gaz. Elle è prind so les adujhoes ki moennèt li gaz rûsse eviè l' Urope.

Li Crimêye est rlomêye po s' tourisse.

D' après li ricinsmint di 2001:

• Oucrinnyins: 77,8%
• Rûsses: 17,3%
• Bielorûsses: 0,6%
• Tatårs del Crimêye: 0,5%
• Moldåves: 0,5%
• Bulgåres: 0,4%
• Hongrwès: 0,3%
• Roumins: 0,3%
• Polonès: 0,3%
• Djwifs: 0,2%
• Greks: 0,2%
• Årmenyins: 0,2%
• Tatårs: 0,2%
• ôtes: 0,2%

Li lingaedje oficire est l' oucrinnyin, mins i gn a eto 13 ôtes lingaedjes minoritåres di ricnoxhous (emey zels li rûsse a l' ess do payis eyet el Crimêye).

• (uk) Waibe do govienmint oucrinnyin
• (uk) Verhovna Rada Waibe do pårlumint oucrinnyin
• (en) Fotos d' Oucrinne