Roman L' Ome Ki N' Dimandéve Rén

Li live a stî publiyî avou, a l' evier, li ratournaedje e francès, al libe, da Robert Ruwette.

C' est onk des deus prumîs romans policîs, e walon, avou «On byin bråve ome» da Chantal Denis k' a rexhou l' minme anêye.

L' ome ki n' dimandéve rén, c' est Djåke Mamé. C' est èn orfulin k' a stî aclevé pa des beguenes tins del guere di 1940-1945 et il atouma k' i n' a måy avou des papîs. Disk' å djoû ki deus adjints d' police li vont ramasser pask' i rshonne come deus gotes d' aiwe a on bandey k' on-z a cossemé si portrait-robot. C' est l' comissaire Laroche k' a pexhî l' oujhea (si on pout dire). Mins, e profitant d' on comelaedje des ôres å comissariat, Djåke Mamé schipe evoye - pa l' ouxh d' intrêye - tot djhant, håynetmint: "dji n' a nén k' ça a fé la, mi."

Mins tot rotant po-z aler ovrer (do djårdinî) amon ene pratike, la k' i tchait so ene crapåde ki s' tapéve e Mouze. I plonke et schape li glawene. Mins li tins di s' raveur (lu, Djåke), vo l' cial (leye, li djonnete) zouptêye evoye, et c' est co l' Djåke Mamé - co trop dshoflé po poleur dire "pan" -, k' on emoenna ås Urdjinces al Citadele.

Mins a l' ospitå, gn a onk des policîs di lanawaire ki va rcweri s' mame k' a stî passer des egzamins. I ricnoxha l' Djåke, dabôrd. Et après co tote ene paskeye, vo l' rila avou des pôcetes. Mins i s' rischape co et, ci côp cial, Laroche nel ritrouvrè nén dvant lontins.

Si vos lijhoz l' live, vos såroz pocwè li Djåke Mamé rshonnéve å portrait-robot. Vos såroz co ki s' vraiy no, c' esteut Djihan-Batisse Lagaesse. Mins sabaye s' el comissaire Laroche rimetrè l' mwin sor lu ?

Li spoûle si passe a Lidje. Li feme ki s' neye, est dins l' Derivåcion. Et l' costume da Djåke Mamé si trouve e brebådes dins l' Canå Albert. Djåke Mamé si rtrouve å siervice des "strapants cas" el clinike del Citadele.

L' istwere si passe a pô près cwand elle a stî scrîte, inte 1995 et 2000. Djåke Mamé a vnou å monde e 1940, et l' orfulinat la k' a crexhou catchént des efants djwifs. (Eto, c' est li ptit oujhea da Djåke Mamé k' on-z a mostré cwand les controleus almands î ont-st avoré, on djoû).

Djåke Mamé a don 55-60 ans. Il a co del foice assez po-z aler rapexhî ene feme ki s' neye mins après, i puptêye come on vî tchvå. Å comissariat, i rescontere èn abagant tchetchene, tchessî di s' payis dandjreus el guere di Tchetcheneye (1997).

On curé a stî touwé a l' orfulinat après kel Djåke mamé, k' î fjheut åcolete, a yeu cwité. Did la, li comissaire Laroche va pinser k' c' est l' ancyin åcolete k' a touwé l' priyesse pask' el margougnive. C' est des cayets (sins djeu d' mot) k' on tuzéve bråmint di ç' tins la cwand on-z a yeu ramassé Dutroux e 1996.

Li langue di "l' ome ki n' dimandéve rén"

C' est do walon foirt åjhey a lére, sins waire di målåjheys mots, po on Lidjwès, do moens. Sacwants beas mots:

• rékem:

Kî çk' åreut polou dire k' i n' aveut nole parintêye inte Djåke Mamé et l' rékem e kession.

• glot:

Li lingaedje des persounaedjes

L' oteur tént conte des uzaedjes des lingaedjes a Lidje e 1995. Les policîs fwaiynut leus inketes e francès mins djåzèt walon inte di zels. Li doctoresse walafrikinne (ene noere, dabôrd) kinoxhe li tchanson "Mareye Clape-shabot, dazår d' aveur fwait l' sint Torea cwand elle esteut studiante.

Tuzaedjes sol walon

Emile Sullon mostere co on côp k' il a ene boune kinoxhance des piceures des deus langues. Metans ses refleccions po mostrer l' diferince avou l' francès avoir du flair ki vout dire po on policî: sinte la wice k' i fåt moenner l' inkete. Aveur del flaire e walon vôreut dire flairer, oder mwais, cwè !

Al fén, li mwaisse-indice ki va permete di rtrover Djåke Mamé, c' est ene ratourneure k' i dit tofer:

Ni m' fijhoz nén pixhî del confiteure !

Tecnikes di racontaedje

Dins s' racontaedje, li scrijheu s' adresse cobén ås lijheus.

"Vos m' alez dire ki dji cåze po n' rén dire"

I fwait eto del sociolodjeye comparêye, e mostrant l' diferince inte deus ome ki n' dimandént rén: Diyodjinne ki dmoréve dins on tonea do tins des vîs Greks, et ki pleut atôtchî on rwè, et Djåke Mamé, ki s' a dvou fé crexhe li båbe po poleur viker e påye.

Po mostrer kî çki djåze, li cåzeu est sovint metou padrî l' djåzaedje, inte åtchetes:

Vos m' prindoz po ene biesse? (derit i l' comissaire).

Manaedjmint do suspinse

Les moumints d' suspinse ni durèt nén lontins. L' istwere avance raddimint. Tolminme ci n' est k' dins les dierinnès pådjes k' on sait cwè so l'ome do portrait-robot.

Eto, al fén, on n' sårè måy si l' curé k' a stî touwé e 1952 aveut margougnî Djåke Mamé. Cwand l' comissaire lyi dmande pocwè k' i n' a pus volou fé l' åcolete, sacwants moes pus timpe, noste ero respond:

Paski dj' end aveu plin l' cou !

On pout comprind come on vout !