Màrmaro

El màrmaro (dito anca marmo o marmor) el xe na piera metamòrfega fata in prevałénsa de carbonato de calcio (CaCO₃).

El vien cavà via da tereni de pianura, indove l'eventual prexensa de aque soto tera ła pol crear problemi, o in montagna, anbiénte più difìsiłe da raxónxer par strada. In Vèneto se cava fora un màrmaro roso datorno a Verona.

El tèrmine màrmaro el deriva dal grego antigo μάρμαρον o μάρμαρος (mármaron o mármaros), col signifegà de "piera łuxente", che a sóa volta el vien fora dal verbo μαρμαίρω (marmaírō), che el signìfega "łuxegar"." Sto tèrmine el se cata in un fià tute łe łéngue in Europa.

 

El màrmaro el se forma traverso un proceso de metamòrfoxi da piere sedimentarie, come el calcar o łéa dołomia, che ła consiste inte un conpleto canbio de ła strutura cristałina del carbonato de calcio del qual łe xe conposte in magioranse, e łe dà łogo a un moxàico de cristałi de calcite o de dołomite (mineral). L'asion combinada de tenperadura e presion, durante ła trasformasion de ła piera sedimentaria in màrmaro, ła porta a ła gradual obliterasion de łe struture e del tesùo in orìxene prexenti inte ła piera, co ła destrusion, conseguénte, de ogni fòsiłe, stratifegasion o altra strutura sedimentaria prexenti inte ła piera orixenaria.

Eł cołor del màrmaro el canbia a seconda da ła prexensa de inpurità minerałi (crèa, limo, sabia, òsidi de fero, tocheti de sèłexe), che i se cata in granełi o in strai indrénto ła piera sedimentaria orixenaria. Inte el corso del proceso de metamòrfoxi ste inpurità łe vien spostae e ghe vien canbià de novo ła rede cristałina a cauxa de ła presion e del całor. I màrmari bianchi i xe i rexultai de sto proceso su piere calcaree che łe amanca de ste inpurità.

El baso endeghèr de refrasion de ła calcite, che ła permete a ła łuxe de "intrar" inte ła superfice de ła piera prima de èser refresa, el dà a sto material qua (e soratuto ai màrmari bianchi) na spesal łuxentesa, che eło ga rexo in particołar aprexà par ła scultura. Se recordi, par exenpio, che l'artista e scultor Michelangelo Buonarroti el preferiva el "màrmaro bianco" de Carara par łe sóe òpere. In scultura el xe un dei materiałi più inportanti, doparà xà dai Gresi antighi. Łóri i eło uxava soratuto par l'architetura, tirando su un grando nùmero de ténpli co sto material.

I màrmari miga cołorai i xe na fonte de carbonato de calcio puro, che ła vien doperada inte na granda varietà de industrie. Ła pólvere de màrmaro ła xe un conponénte de cołoranti e vernixe, de dentifrici e de materie plàsteghe. I vien doperai anca 'ntel'industria de ła carta insieme al caołin.

El bel aspeto de serti màrmari el fa chei vegna doperai par revestir i siołi de łe caxe. Łe dificoltà par cavarlo via e strasportarlo łe alsa de parecio el preso del material, che el xe na de łe piere miga presioxe più presioxe, insieme al granito.

•   Wiki Commons el detien imàjini o altri file so Màrmaro

• (EN) marbleEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.