Yavan Rusa Keyiki
Yavan rusa yoki Sunda sambar (Rusa timorensis) – Indoneziya va Sharqiy Timorda tarqalgan yirik kiyik turi hisoblanadi .
Yer sharining janubiy yarim qismlarida yavan rusa populyatsiyasini uchratish mumkin.
| Yavan rusa kiyiki | |
|---|---|
.jpg) | |
| Urgʻochi va erkak kiyik, Baluran Milliy qoʻriqxonasi, Shimoliy Yava, Indonesia | |
Ilmiy klassifikatsiyalanishi | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Sut emizuvchilar |
| Turkum: | Kiyiksimonlar |
| Oila: | Quvushshoxlilar |
| Urugʻ: | Rusa |
| Tur: | R. timorensis |
| Binar nomenklatura | |
| Rusa timorensis (Blainville, 1822-yil) | |
Taksonomiyasi
Yavan rusasining etti kenja turi bor :
- R. t. timorensis (Timor rusa kiyik) – Timor .
- R. t. Djonga – Muna va Butung orollari.
- R. t. floresiensis (Flores rusa kiyik) – Flores va boshqa orollar.
- R. t. macassaricus (Celebes rusa kiyiki) – Sulavesi .
- R. t. moluccensis (Moluccan rusa kiyiki) – Maluku orollari .
- R. t. renchi – Bali .
- R. t. russa (Yavan rusa kiyik) – Java .
Xususiyatlari
Yavan rusasi kiyikining rangi toʻq qora jigarrang va peshonasi kulrang rangda bo'ladi. Uning orqa tomoni deyarli qora, pastki va ichki sonlari sargʻish jigarrang. Qorni och jigarrang, dumning uchi esa toʻq qora jigarrang. Koʻkrakidagi junlari qolgan tanasidagi junlarga qaraganda dagʻal va uzunroq. Quloqlari keng, boshidan bir oz qisqaroq. Shoxlari oʻrta uzunlikda va ancha keng, yuqori shoxlari oldinga qarab qayrilgan . Bugʻuchalar dogʻsiz tugʻiladi. Erkaklari urgʻochilariga qaraganda kattaroq boʻladi; boshidan tanagacha boʻlgan uzunligi 142 sm dan 185 sm gacha, dumi 20 sm gacha boʻladi. Erkaklarning vazni 152-160, urgʻochisi esa taxminan 74 kg boʻladi.
Tarqalishi va yashash joyi
Yavan rusa kiyiki asli Indoneziyadagi Java, Bali va Timor orollarida tarqalgan. Shuningdek u Irian Jaya, Borneo, Kichik Sunda orollari, Maluku, Sulavesi, Pohnpei, Mavrikiy, Reunion, Fidji, Tonga, Samoa, Vanuatu, Solomon orollari, Rojdestvo orollari, Kokos orollari, Avstraliya, Main orollari, Yangi Kaledoniya, Yangi Zelandiya, Papua – Yangi Gvineya, Yangi Britaniya va Yangi Irlandiya olib kelinib koʻpaytirilgan. Yavan rusa kiyiki 1900-yillarning boshlarida gollandlar tomonidan Yangi Gvineyaga ham olib kelinib koʻpaytirilgan .
Gʻarbiy Papua pasttekisligiga olib kelinib, koʻpaytirila boshlagandan beri, bu tur keng tarqalib keta boshladi. Ammo, soʻnggi yigirma yil ichida uning mahalliy hududilardagi populyatsiyasi taxminan 10 000 bosh turi sezilarli darajada kamaydi va ehtimol yanada kamayishi mumkinligi aytilmoqda. Buning natijasida, u oʻzi yashaydigan tabiiy hududlarida himoyasiz turlar roʻyxatiga kiritildi va 2018-yilda Indoneziya qonunchiligi boʻyicha himoyalangan turlar deb eʼlon qilindi .
1980-1990-yillarda milliy bogʻlar kabi qoʻriqlana hududlaridagi yaylovlar brakonerlik faoliyatini cheklash va nazorat qilish uchun ishlatilgan. Shunga qaramay, Indoneziyadagi Baluran milliy bogʻida invaziv tikanli akatsiyalarning koʻpayishi natijasida yaylovlar yoʻqolganligi sababli koʻplab yavan rusla kiyiklari nobud boʻldi .
Ekologiyasi
Javan rusa tunda faol boʻlishadi, garchi ular kunduzi oʻtlasalar ham . Ular kamdan-kam hollarda ochiq joylarda koʻrish mumkin va ularning oʻtkir sezgi qobiliyati va ehtiyotkor instinktlari tufayli ularga yaqinlashish juda qiyin.
Rusa kiyiklari koʻpincha kichik guruhlar hosil qilib yoki juft boʻlib yashashadi, garchi erkaklar koʻpincha yolgʻiz koʻrinadi . Xavotirga tushganda, rusa kiyik juda baland ovozda signal beradi. Bu signal qoʻngʻirogʻi hisoblanadi va yaqin atrofdagi boshqa kiyiklarni ogohlantiradi.
Javan rusa kiyiklari boshqa kiyik turlarida boʻlgani kabi, Javan rusasi asosan oʻt, barglar va tushgan mevalar bilan oziqlanadi. Ularning suvga boʻlgan ehtiyojining asosiy qismi isteʼmol qilinadigan oziq-ovqat orqali qondiriladi, shuning uchun ular deyarli suv ichishmaydi.
Yirtqichlar
Yavan rusa kiyigining asosiy yirtqich hayvonlari Yavan leopari, sunda bulutli leopard, yovoyi itlar, estuarin timsohi, toʻrsimon piton, Rinka, Komodo va Flores orollarida Komodo kaltakesagi hisoblanadi .
Koʻpayishi
Yava rusasi iyul va avgust oylarida juftlashadi, bu vaqtda kiyiklar baland ovoz chiqarishadi va shoxlari bilan jang qilishadi. Urgʻochi kiyiklarning homiladorlik davri 8 oyl davom etadi va bahorning boshida bir yoki ikkita buzoqni tugʻadi. Buzoqlar yashash sharoitiga qarab 6-8 oyligida sutdan ajratiladi, jinsiy etuklikka esa 3-5 yoshda yetshadi. Yavan ruslari kiyiki yovvoyi tabiatda ham, xonakilashtirilganda ham 15-20 yil yashaydi .
Maʼlumotnomalar
Qoʻshimcha havolalar
- „Rusa timorensis“. Animal Diversity Web. University of Michigan.
- „Feral rusa deer“. Queensland Government, Australia (2020-yil 18-may). Qaraldi: 2020-yil 27-iyun.
This article uses material from the Wikipedia O‘zbek article Yavan rusa keyiki, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Matndan CC BY-SA 4.0 litsenziyasi boʻyicha foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan boʻlsa). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki O‘zbek (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.