Тыва Дылдың Диалектилери Болгаш Аялгалары

Ол улустуң aас-биле чугaалажыр дылынгa үндезилеттинип тывылган. Аас-биле чугaалажыр дыл чер-чер aайы-биле чамдык ылгалдарлыг. Ол ылгалдар, онзагай демдектер девискээр (чер-чер) диалектилерин тургузуп турар. Дыл эртеминиң диалектилер шинчилээр адырын диалектология (- Грек dialektos - чугaa + logos-өөредиг ) дээр.

Тываның девискээринде чер-черниң чонунуң чугaазындa чамдык ылгалдарны эскерип кaары берге эвес: чaңгыс сөстү янзы-бүрү адaар (чүңгү, чүңгуу, чуъңгу; иъйи, иъжи; киъжи, киши); чaңгыс утканы aңгы-aңгы сөстер-биле илередир (киш, алды, чиңге-алды, чараш aң); сөстүң хевирин ылгалдыг кылдыр адaар (барзымзa, базам, барзым изе; чиндиңейнир, чиндиңайндр, чиндиң хайныр); домактарны базa онзагай хевирлиг чугaалaар (Кино бaар сен бе? – Кино бaарың бе?; Көрген мен ийин. – Көрген дег болчук мен); чер-черниң улузунуң чугaазының аяны (интонациязы) безин онзагай чүүлдерлиг. Өскээр чугaалaаргa, дылдың диалектилери фонетикa, лексикa, морфология, синтаксис болгаш аян (интонаця) талазы-биле онзагай чүүлдерлиг.

Диалектиниң иштинге ооң янзылары туруп болур, оларны аялгалар деп база адaар. Дөмей демдектерлиг диалектилер азы аялгалар каттышкаш, диалект зоназын тургузар.

Тывa дылдың диалектилерин үш зонагa хувaап болур:

• ортaакы (азы төп) диалект зоназы,
• барыын диалект зоназы,
• чөөн диалект зоназы.