Кызыл

Кызыл (утказы: орус. Красный, англ. Red) — Россия Федерациязында Тыва Республиканың найысылалы.

Кызылдың девискээринде Азия диптиң төвүн, Улуг-Хемниң бажын болгаш хөөмей эртинениң төвүн тускай демдеглеп болур.

Кызыл
Кызылдың сүлдези
Кызыл
Кызыл кирер орук
Кызыл
Кызылдың "Цеченлиң" хүрээзи

Чурттакчы чону — 116,0 муң кижи (2010 чылда) .

Туружу, географиязы

Кызыл 
Азий Диптиң Төвү-2014 (чаа хевири)
Кызыл 
Азия төвү (эрги хевири)

Кызыл хоорай Тыва ыйгылаашта (Тувинская котловина), Азий диптиң төвүнде турар, Бии-Хем-биле Каа-Хемниң Улуг-Хем кылдыр катышкан чери чанында. Эң чоок демир-орук 390 км ыракта Минусинск доктаамында (станциязында).

Кызылдың шак куржаа - "Красноярск үези", UTC-ке хамаарыштыр ылгалы +7:00 болуп турар, А Москва хоорайдан болза шак куржааның ылгалы +4 шак, ынчангаш Кызылдың үезин "MSK+4" деп демдеглээр.

Агаар-бойдус

Кызыл хоорайны Ындыкы Соңгу чүктүң черлеринге хамаарыштырган.

Кызылда агаар-бойдус ниитизи-биле кургаг болгаш чидиг континентальдыг болуп турар. Хоорайның ыйгылааш иштинде турары ооң агаар-бойдузунче бедик салдарлыг. Кыжын (ноябрь-март) агаар дошкун, хар эвээш болур (10-20 см), эвээш хадыыр азы хат чок болгулаар. Кыжын хенертен чылый бээри болдунмас деп санап турар. Январьның ортаа температуразы −28,6 °C (шуут соой бергенде −52,2 °C чедер).

Кыска частыг. Мартың 2ги чартыындан эгелеп хүндүс чылы шору болганындан, ай төнчүзүнге чедир хар дыка дүрген эрип каап болур. Ынчалза-даа апрельде безин агаар соогу −20 °C чеде бээр чамдыкта. Чылыг агаар майда дүргени-биле турумчуур.

Чайын изиг болур, а чамдыкта үр кааңнай бээр. Чаашкыннарның хөй кезии чайын болур. Май-июльда довурактыг шуурганнар болгаш борааннар болгулаар. Августа Оожум океанның циклоннарының салдары-биле долулуг суггур чаашкыннар ховар эвес, а ол циклоннар болза Моолдан Тываже кирип турар.

Сентябрьның эгезинде чырыкта чылыг-даа болза, соок дүжүп болур. Сентябрьның төнчүзүнге чедир бүрүлер дүжүп каар. Октябрь—ноябрьда хар чаарынга чедир хүннүң температуразы 0 °C тура −20 °C чедир бада бери болур, ынчангаштың күзүн тарыыр болгаш кат-чимистиг көвей янзы-бүрү үнүштерниң тарыыры болдунмас. Колдуунда ноябрьның бирги 10 хүнүнде хар черни шыва бээр, ол дээш дораан температураның деңнели −20 °C чедип кудулаар.

Маргылдаа Чурт Деңзи аңгылал Чер
Чайгы Олимпи Оюннары 2004 RUS 48 кг 5
Кызылдың агаар-бойдузу, 1981 - 2010 чч. хемчээлдери
Хемчээл Январь Февраль Март Апрель Май Июнь Июль Август Сентябрь Октябрь Ноябрь Декбрь Чыл
Ортумак температура, °C -28.6 -23.6 -10.3 4.7 12.6 18.0 20.4 17.4 10.3 1.3 -12.7 -25.3 -1.3
Ортумак минимум, °C -32.4 -28.7 -16.3 -1.5 5.6 11.6 14.8 11.9 4.7 -3.8 -16.6 -28.7 -6.6
Ортумак максимум, °C -23.9 -16.6 -3.4 12.0 20.4 25.2 27.3 24.5 17.4 7.9 -7.7 -21.0 5.2
Абсолют-биле максимум, °C -5.5 -0.1 17.2 28.5 37.0 39.1 40.7 38.3 33.0 25.0 13.0 -2.6 40.7
Абсолют-биле минимум, °C -52.6 -54.0 -45.2 -27.3 -10.7 -1.8 2.8 -0.7 -10.1 -20.5 -46.1 -52.6 -54.0
Чаашкын хемчээли, мм 8 4 3 5 12 36 49 42 26 8 11 13 217

Төөгү

Тыва 1914 чылдың апрель 17-де, Урянхай деп ат-биле Россия Империязының протекторадынче кирген. Бо төре (политиктиг) шилилгениниң мурнунда 1913 чылдың июнь айда, ак хаан Чазааның төлээзи болур көжүрүлге эргелелиниң дүжүмеди В. Габаевке Урянхайның төвү болур хоорайның тудуун эгелээрин дааскан. Тудугга ажыглаар ыяшты Бии-Хем биле Каа-Хем куду салдап бадырып турган. Тываның найысылалы Каа-Хем биле Бий-Хем хемнерниң каттышкан черинде 1914 чылда тургустунган.

Хоорай Белоцарск, Урянхайск, Хем-Белдири деп аттарлыг турган. 1920 чылда хоорайны Красный, тывалап Кызыл деп адаарын Сибирьниң ревкомитединиң төлээзи И. Г. Сафьянов саналдаан. 1925 чылдың декабрь 24-те ТАРН ТК-ның (Чиңгине секретары М. Буян-Бадыргы) тускай доктаалы-биле Тываның найысылалын Кызыл деп албан ёзу-биле адаан.


Чүдүлге

Сарыг шажын

Кызыл 
Сарыг шажын хүрээ «Цеченлинг»

Сарыг шажын хүрээлнри «Цеченлинг», «Тувдан Чойхорлинг».

Хам чүдүлге

Эрик кыдыы обелиск«Азия төвү» чанында хам централизованная религиозная организация «Тос дээр» («Девять небес»).

Православ чүдүлге

Кызыл 
Свято-Троицкий храм в г. Кызыле

Спорт

Туризм биле дыш

Аалчылар бажыңы

Кызылче аалдап келген улуска хөй санныг хонар бажыңнар бар: "Өдүген", "Мөңгүлек", "Буян-Бадыргы", "Кызыл".

Массалыг информация чепсектери

Солуннар биле журналдар

  • Аныяктар журнал «Ты & Я»
  • Солун «Плюс Информ».
  • Солун «Риск Транзит».
  • Солун «Центр Азии».
  • Солун «Тувинский курьер»
  • Старейшая газета республики «Тувинская правд
  • Солун «Эфир». Тираж — 10300 экз.
  • Солун «Шын».
  • Солун «Араттың сөзү» (очулга «Слово Арата»).
  • Солун «Тыва Республика».
  • Солун «Известия Тувы».
  • Журнал «Башкы» (очулга «Учитель»).
  • Рекламно-информационный справочник «Каталог».
  • Комсомольская правда-Тува

Телекомпаниялар

  • ГТРК Тыва
  • Новый Век
  • СТС
  • НТВ
  • Первый канал
  • Домашний
  • Петербург-пятый канал
  • Россия культура

Радиостанциялар

Кызылда бар болгаш чурттакчы чоннуң дыңнаар радио-чалгыглары дараазында даңзыда.

Частотазы Ады
67,10 МГц «Радио России»
69,08 МГц «Маяк»
101,9 МГц «Авторадио»
102,5 МГц «Голос Азии»
103,8 МГц «Русское радио»
105,9 МГц «Ретро FM»
106,4 МГц «Европа Плюс»

Харылзаа

Онза солун чер

Чөөн чүктуң 20 км черде «Азияның төвү» обелиcк. «Азияның төвү» обелиск эрик кыдыында тургузуп каан Бии-Хем биле Каа-Хемниң каттышкан хоорайның онза солун чери бооп турар.

Галерея

Дипломаттыг албан чери

Хоорайда Кол консул чери ажылдап турар Моол.

Акылышкы хоорайлар

Партнёр хоорайлар

Демдеглелдер

Tags:

Кызыл Туружу, географиязыКызыл Агаар-бойдусКызыл ТөөгүКызыл ЧүдүлгеКызыл СпортКызыл Туризм биле дышКызыл Массалыг информация чепсектериКызыл ХарылзааКызыл Онза солун черКызыл ГалереяКызыл Дипломаттыг албан чериКызыл Акылышкы хоорайларКызыл«Азияның төвү» обелискАнгли дылОрус дылРоссияТыва РеспубликаУлуг-Хем

🔥 Trending searches on Wiki Тыва:

НАТОХылбык-дойТыва хемчээлдерХөндергейАмазонкаКадыкшылСуриков, Василий ИвановичМагеллан, ФернанЧиңге-тарааДелегей КубогуНорвегияБогба (чылгы)БүзээлелВИТАМИН КСаая, Екатерина Кыргыс урууГөкбей УлучШериг комиссариадыХерээтПианист (кино)Бенгал дылБокска Россия чемпионады 2019ШайВыключательТыва РеспубликаНептунАк туңЭдирПольшаUTCБешки хүн22 Дөрт айПрозорова, Валентина АлексеевнаДемократияТөвүтЭнеСанчат, СаянБарабанов, Александр ТрифоновичXII-ги Далай-ЛамаСүт чемиштиг амытаннарАнгли дылФольино, АльфредоБарыкаан, Донгак Хуралбаа урууЮан күрүнезиТуха кижиЮсуф Зия ОртачДубоУильямс, ДжодиАтомТыва-орус сөстүк (четки)ГенералиссимусГректерБелина, Анна ВасильевнаИрибар, Хосе АнхельКазахстанВКонтактеСтепан Сарыг-оолМитсубишиЛеонардо да ВинчиТевеXIV-кү Далай-ЛамаЖирафОн кара нүгүл🡆 More