Ritsa: Грузиядә күл

, Görciçä რიწა) ul Abxaziäneñ tönyaq öleşendä urnaşqan bozlıq-tektonik protsessları näticäsendä barlıqqa kilgän kül.

Ritsa 950 m bieklegendä, Laşipsa yılğası üzänendä, Gagra sırtınnan könbatışqa. Mäydanı 1,49 k. km, ozınlığı 2,5 km, kiñlege 1,05 km, urtaça tiränlege 63 m, iñ tirän urınında 116 m.

Yañğır belän qar tuyına, su bieklegeneñ sezonlı üzgärep toruı 2–3 m. Yar ozınlığı 4,29 km. Urtaça su temperaturası 10 °C-dän artığraq (Yün-Öktäber), maksimum Avgustta 17,6 °C, minimum Ğínwarda -1,1 °C. Yawım-töşem 2000–2200 mm yılda. Qışlar qarlı, cäylär cılı. Külgä altı yılğa qoya. Ritsadan İupşara yılğası, Bzıb quşıldığı, ağıp çığa. Bu Qawqaz tawlarındağı matur kül qatnaş tawlı urmannar häm subalpik bolınnar qamap alalar. Kül qamalğan tawlar bieklege 2200 – 3500 m.

Ritsa tirä-yağında 70 meterle Nordmann naratı oçrí. Kül tönyağında Avadhara kurortı urnaşqan. Ritsada kerkä (forel) häm ala balıq (sig) kön kürälär.

Rits yanında Keçe Ritsa küle (0,2 k. km) urnaşqan.

Külne saqlanu öçen 1930. yılda Ritsa Tabiğät Tıyulığı (16 289 ha.) oyıştırıla. 1936. yılda Qara Dingezdän yul tözelä.

Ritsda İosif Stalinnıñ daçalarınnan berse urnaşqan. Sovet çorında Ritsa möhim turistik obyékt bulıp kilä. Kül yarlarında hotellär tözelä, kül buylap paroxod yöri.

Görce-Abxaz Suğışı näticäsendä turistik infrastruktura yuqqa çığa, läkin xäzer dä siräk ekskursion törkemnär Ritsanı kürärgä baralar.

Ritsa çığışı

Borın-borınğí zamannarda bu urında yılğa ağan, ä üzän kötüleklärendä matur Ritsa isemle qız kötü kötkän. Ritsanıñ öç abísı Agepsta, Atsetuka häm Pşegişxa köndez tawlarğa awğa yörgännär, ä kiçen uçağına qaytıp, cırlağan.

Ber kön bertuğannar awğa bik yıraq tawlarğa kitkän. Ritsa, alarnı sağınıp, yulğa kürgän häm cır cırlağan. Bu cırnı yulbasarlar Gega häm İupşara işetkän häm Ritsanı urlarğa bulğan. İupşara Ritsanı totıp alğa häm çabıp kitkän, Gega anı qaplağan. Ritsanıñ bulışqa çaqırunı bertuğannar işetkän. Pşegişxa qılıçnı ırğıtıp cibärgän, läkin ul tidermägän häm qılıç yılğanı yabğan. Su üzänne basqan häm külgä äyländergän. Şundí uq waqıtta Ritsa yulbasar qullarınnan azat itkän, läkin ayaqqa basıp torıp almíça, külgä töşkän. Böten köçtän tırışqan da, bertuğannar Ritsanı qotqarıp almağan. Pşegişxa İupşaranı eläktergän häm anı suğa ırğıtqan. Läkin Ritsa suları anı qabul itelmägän häm diñgezgä alıp kitkän. Gega anı qotqarırğa tırışıp, İupşara artınnan yögerep kitkän, läkin ireşmägän.

Qayğıdan Agepsta, Atsetuka häm Pşegişxa biek tawlarğa äylängän. Alar xäzer dä toralar, Ritsanıñ tınıçlığı saqlanalar.

Saw bul, Watan!

1930. yıllarda, Stalin daçası tözeleşe waqıtında soldatlar biek serpantin yul buylap tözü materialları taşqannar. Ber kön ber yök maşina berniçä yöz meter biekle serpantin yuldan ıçqındırğan. Maşina oçqanda yörtüçe soldat "Saw bul, Watan!" ("Прощай, Родина!") qıçqırğan. Şul waqıttan bu urınnı "Saw bul, Watan!" dip atílar.

•  
  Ritsa küle
•  
  Ritsa'da köymälär
•  
  Ritsa yağı tawları

• "Saw bul, Watan!" urınınnan küreneş
• Birding-georgia.com 2009 елның 6 гыйнвар көнендә архивланган.
• Georgian Geoinformation Centre(үле сылтама)
• Räsemnär 2004 елның 13 октябрь көнендә архивланган.
• Räsemnär 2005 елның 10 сентябрь көнендә архивланган.