Aust-Agder (Norveççe:Aust-Agder fylke), Norveç'in güneyinde Kuzey Denizi'nin kolu olan Skagerrak kıyısında yer alan, on beş belediyelik eski eyalettir.1 Ocak 2020'de Vest-Agder ile birleşerek Agder halini almıştır.
1918 yılına kadar Nedenes amt. (valiliği) olarak adlandırılan bölgenin sınır komşuları doğuda Telemark, batıda Rogaland ve Vest-Agder'dir. 9,158.15 km²'lik alan üzerindeki eyalet, 2011 verilerine göre 111.495 nüfusa sahiptir. Nikel ve demir cevheri madenleri bulunan eyaletin merkezi Arendal'dır. Bahçıvanlık ve ormancılık başlıca gelir kaynaklarıdır.
| Aust-Agder | |
|---|---|
Aust-Agder fylke | |
 | |
 Bayrak  Arma | |
 Aust-Agder'in Norveç'teki konumu | |
| Ülke |  Norveç |
| Bölge |  Sørlandet |
| İdari merkezi | Arendal |
| Eyalet | 1918 |
| Alt idari birimler | |
| İdare | |
| • Vali | Øystein Djupedal (2009-günümüz) (Sosyalist Parti) |
| • Belediye başkanı | Bjørgulv Sverdrup Lund (2011-2015) (Senterpartiet) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 9158.15 km² |
| • Kara | 8.353,31 km² (322.523 mil²) |
| • Su | 804,54 km² (31.063 mil²) |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 111 495 |
| • Yoğunluk | 12/km² |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
Resmî site www.austagderfk.no | |
Aust-Agder'in yerleşim birimi olması çok eski tarihlere dayanmaktadır. Buzul çağı sırasında yaklaşık on bin yıl önce Norveç'in büyük bir kısmı buzullarla kaplanmıştır. Bu buzulların çekilmesiyle büyük ihtimalle güneyli Avrupalı balıkçılar ve avcılar, buzul kenarında bulunan zengin yaban hayatından yararlanmak için kuzeye yönelmişlerdir. Tarım, balıkçılık ve ticarete dayalı kalıcı yerleşim sonraki tarihlerde ortaya çıkmıştır. Arkeolojik kazaılarda, bulgulara göre M.Ö. 3000-4000 yıl öncesine ait, köy yerleşimi kalıntıları bulunmuştur. Vikingler döneminde aşiret reismleri ve savaşçılar bu bölgeye de yerleşmişlerdir. 16. ve 17. yüzyıllarda Aust-Agder, ahşap ve ahşap malzemelerinin en önemli büyük ihracatçılarından biri olmuştur.
Arma kırmızı ve sarı fonlardan oluşmaktadır. Kırmızı zemin üzerindeki iki altın sarısı kiriş kereste ticaretini ve kırmızı renk savaşçı özelliklerini simgelemektedir. Arma 12 Aralık 1958 yılında onaylanmıştır.
1 Ocak 1919 tarihine kadar Aust-Agder'e “Nedenes Amt.” denilmekteydi. Agder (Eski Norveççe Agðir) kelimesinin tam olarak kökeni bilinmemekle birlikte denize doğru uzanmış kara anlamına geldiği rivayet edilmektedir. Bir başka bakış açısına göre ise İskandinav dilinin ǫg kelimesinin çoğulu olan agiden türetilmiştir ve dev dalgaların toprağı anlamına gelmektedir.
Aust-Agder kültürel geçmişini iç bölgelerde tarım ve kıyı alanlarda denizcilik geleneği ile devam ettirmektedir. Kıyı alanı boyunca geleneksel kereste ve ahşap eşya ihracatı yapılmaktadır. Tvedestrand belediyesine bağlı olan Lyngør adası, 1991 yılında “Avrupa'nın en iyi muhafaza edilen köyü” unvanını kazanmıştır. Ayrıca, kıyı kasaba ve köylerde 18. ve 19. yüzyıla kadar uzanan, geleneksel mimarinin örnekleri günümüze kadar dayanmıştır. Arendal'deki “Aust-Agder Eyalet Müzesi” ve Merdø adasındaki yerel müze (aslen 1736 yılında inşa edilmiş bir deniz yüzbaşı evi) denizcilik faaliyetleri ve bu alandaki dünya çapındaki gelişimi ve değişimi Norveç kültürü etkisiyle göstermektedir. Edebiyat alanında, “Gabriel Scott” ve “Wilhelm Krag” gibi yerel yazarları yerel gelenekler ve kıyı alanlarında bulunabilecek doğal çevreyi resmeden romanları ve şiirleri ile tanınmaktadır.
Güney Norveç'te bulunan Aust-Agder, Skagerrak kıyısında, güney-batısında Rogaland, kuzey-batısında Vest-Agder ve doğusunda Telemark eyaleti ile çevrilidir. “Hardanger platosu”, Norveç'in önemli ulusal parklarından biridir ve kıyı alanının kuzeyinde yaklaşık 250 km. boyunca uzanmaktadır. Bazı nehirler kuzeyde dağlardan başlayarak ve güney kıyı alanlarında derin vadilerden geçerek Aust-Agder boyunca ilerlemektedir. Otra ve Nidelv nehirleri Setesdal vadisi üzerinden geçmektedir. Aust-Agder'in kuzeyindeki yüksek dağlardan yükselen Otra nehri (150 mil/241 km uzunluğunda) güney sahilinden Skagerrak'a akar. Nehrin akarken oluşturduğu dar göller yanı sıra akarsular ve şelaleler de oluşturmaktadır.
Tuzlu su ile kıyı akımlarının çarpıştığı güneyde yaz sıcaklıkları nispeten yüksektir, fakat kışın soğuktur ve genellikle buzlanma oluşur. Kışın rüzgarlar daha çok kuzeyden, iç kıyıların kuzeydoğusundan gelmektedir. Ocak ve Şubat aylarında sahil şeridinde sıcaklık ortalamaları -1 °C iken, kuzeyde -7;-8 °C'ye düşmektedir. Temmuz'da kıyı sıcaklıkları 16-18 °C, iç bölgeler 16-17 °C'dir. Yağışlar kıyıda yıl boyunca ortalama 900 mm, vadilerde ve iç bölgelerde ise 20–30 km değişimleriyle 1400 mm, yılda en az 1000 mm olabilmektedir.
1970'li yıllarda hava kirliliği tehlikeli noktalara ulaşmıştır. 1980'lerde, özellikle asit yağmuru şeklinde etkisini gösteren bu sorun son yıllarda azalmıştır. Sahili, çok sıcak hava ile soğuk deniz suyunun çakışması sebebiyle bahar aylarında, % 3-4 sıklığında sislidir.
Aust-Agder, ulusal kara yollarının 906 km'lik kısmına (ülke toplamının %3,2sine) sahiptir. Eyalet boyunca uzanan E18 özellikle sahil kesiminin en önemli kara yoludur. “Southern Railway” demiryolu hattı yaklaşık 110 km.lik mesafe üzerinden eyaletten geçmektedir. Deniz taşımacılığı, özellikle liman kent olan Arendal'da, gelişmiştir. Aust-Agder'in kendi havaalanı vardır ve Kristiansand'dan Kjevik'e havaalanına sabit otobüs seferleri yapılmaktadır.
Sanayi gelişiminde ülkenin dördüncü sırasında yer almaktadır. Mühendislik ürünleri imalatı (metal ürünler, makine, elektrik ekipmanları ve ulaşım malzemeleri) eyaletin sanayisinin önemli bir kısmını tutmaktadır. Ayrıca kimyasal ürünler, kâğıt hamuru ve kâğıt / baskı sanayi, ahşap ürünleri ve gıda üretimi önem taşımaktadır. Aust-Agder'in güneyinde, nikel cevheri ve maden yatakları yoğundur. Özellikle 1700-1800 yıllarında demir madenciliği çok önemli bir yer almıştır. Günümüzde sadece feldispat ve kuvars üretimi yoluyla ekonomik operasyonlar için temel teşkil maden yatakları vardır. Yaz aylarında kıyı bölgelerine yoğun turist akımı olmaktadır. Ayrıca Setesdal (Hovden) başta olmak üzere kuzey kesiminde kış turizmi yapılmaktadır. Hidroelektrik enerji üretiminde Arendal kanalı ve Otra nehir sistemi önemli bir yere sahiptir. Yılda üretilen yaklaşık 4300 GWh. enerji miktarı ülkenin toplam üretiminin % 3.8 'ini temsil etmektedir.
| Aust-Agder Eyaletindeki Tüm Belediyeler | ||||
|---|---|---|---|---|
| Sıra | İsim! Nüfus | Alan km² | Harita | |
| 1 |  Arendal | 42.801 | 256 | |
| 2 |  Grimstad | 21.301 | 273 | |
| 3 |  Lillesand | 9.878 | 180 | |
| 4 |  Risør | 6.899 | 179 | |
| 5 |  Tvedestrand | 6.019 | 204 | |
| 6 |  Froland | 5.257 | 605 | |
| 7 |  Birkenes | 4.828 | 633 | |
| 8 |  Evje og Hornnes | 3.496 | 521 | |
| 9 |  Gjerstad | 2.478 | 308 | |
| 10 |  Vegårshei | 1.933 | 322 | |
| 11 |  Åmli | 1.825 | 1.068 | |
| 12 |  Valle | 1.289 | 1.135 | |
| 13 |  Iveland | 1.298 | 250 | |
| 14 |  Bygland | 1.219 | 1.156 | |
| 15 |  Bykle | 970 | 1.256 | |
| Toplam | Aust-Agder | 111.495 | 9.158 | |
Eyaletin nüfusunun en yoğun olduğu kıyı bölgelerinde yaşayan insanlar nüfusun %77'sini oluşturmaktadır. Başta %8lik oranla Setesdal olmak üzere kalan % 15 iç bölgelerde ormanlık alanlarda yaşamaktadır. Nüfusun yoğunlaştığı kıyı yerleşimlerinden bazıları Grimstad, Lillesand, Fevik ve Risør'dur.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Aust-Agder, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
