Antik İsrail ve Yahuda tarihi, Geç Tunç Çağı ve Erken Demir Çağı'nda Batı Asya'nın Güney Levant bölgesinde başlar.
Bir halk veya kabile konfederasyonu (bkz. İsrailliler) olarak "İsrail"den ilk kez eski Mısır'dan M.Ö. 1208'e tarihlenen bir yazıt olan Merneptah Steli'nde bahsedilir ancak halkın tarihi muhtemelen daha eskidir. Modern arkeolojiye göre eski İsrail kültürü Sami Kenanlıların bir sonucu olarak gelişti. İsrail Krallığı (Samiriye) ve Yahuda Krallığı olarak bilinen iki ilgili İsrail yönetimi Demir Çağı II'de bölgede ortaya çıktı.
İbranice İncil'e göre, M.Ö. 11. yüzyılda Tâlût, Davud ve Süleyman'ın hükümdarlıkları altında bir "Birleşik Monarşi " (İsrail ve Yahuda'dan oluşan) vardı ancak ülke daha sonra iki ayrı krallığa bölündü. Kuzeyde Şekem ve Samiriye şehirlerini içeren İsrail ve güneyde Kudüs ve Yahudi Tapınağını içeren Yahuda. Birleşik Monarşi'nin tarihselliği, fikir birliği olarak kabul edilen hiçbir arkeolojik kalıntı olmadığı için tartışmalıdır ancak tarihçiler ve arkeologlar İsrail ve Yahuda'nın sırasıyla MÖ. 900 :169–195 ve MÖ. 850 yıllarında var olduğunu kabul etmektedirler.
Bununla birlikte o dönemdeki arkeolojik kalıntılar, MÖ 930-925 civarında Levant'ı işgal eden ve birçok şehir ve yerleşimi fetheden Mısır'ın 22. Hanedanı'ndan I. Şeşonk'u göstermektedir. Birleşik Monarşi'den farklı olarak, Doğu Akdeniz'deki çeşitli yerleşim yerlerinde bu fethin arkeolojik kanıtları bulundu. Ancak 22. Hanedan, fetihten sonra Levant'ı doğrudan ilhak etmemiş ve bilinmeyen nedenlerle Levant'ı yeniden Mısır egemenliğine sokmuştur. İsrail Finkelstein'a göre, I. Şeşonk'un İsrailoğulları altında birleşik bir devlet kurulmasını önlemek için Levant'ı işgal ettiği ve böylece Yeroboam İsyanı'nın İncil'deki hikâyesinin temelini oluşturduğu teorileştirilmiştir.
İsrail Krallığı, Yeni Asur İmparatorluğu tarafından MÖ 720 civarında fethedilerek yıkıldı. Yahuda Krallığı bu süre zarfında hayatta kalırken önce Yeni Asur İmparatorluğu'nun ve ardından Yeni Babil İmparatorluğu'nun bağımlı devleti oldu. Ancak Babillilere karşı Yahudi isyanları Babil kralı II. Nebukadnezar'ın yönetimi altında MÖ 586'da Yahuda'nın yıkılmasına yol açtı. İncil hesabına göre II. Nebukadnezar'ın orduları MÖ 589-586 yılları arasında Kudüs'ü kuşattı ve Süleyman Mabedi'nin yıkılmasına ve Yahudilerin Babil'e sürülmesine yol açtı. Bu olay Babil günlükleri'nde de kaydedildi. İsrail dininin (Yahvizm) Yahudiliğin belirgin tektanrıcılığına doğru gelişimini gören sürgün dönemi, MÖ 538 civarında Babil'in Ahameniş Pers İmparatorluğu'na yenilmesiyle sona erdi. Daha sonra Pers kralı Büyük Kiros, Kiros Fermanı olarak bilinen ve sürgündeki Yahudilere İsrail Toprağına dönmeleri için yetki ve cesaret veren bir bildiri yayınladı. Kiros'un ilanı sürgünlerin Siyon'a dönüşünü başlatarak, Pers'in Yehud eyaletinde daha belirgin bir Yahudi kimliğinin geliştiği oluşum dönemini başlattı. Bu süre zarfında yıkılan Süleyman Mabedi'nin yerine İkinci Mabet yapıldı ve İkinci Mabet döneminin başlangıcı oldu.
Hellenistik dönemde Yehuda, Büyük İskender'in fetihlerini izleyen Helenistik krallıkların içinde yer aldı. M.Ö.2. yüzyıl, Seleukos İmparatorluğu'na karşı başarılı bir Yahudi isyanına ve ardından İsrail'in sözde bağımsız son krallığı olan Hasmon krallığının oluşumuna tanık oldu. Hasmon krallığı, MÖ. 63'ten itibaren Büyük Pompey döneminde bağımsızlığını yavaş yavaş kaybetmeye başladı. Sonunda Roma Cumhuriyeti'nin ve daha sonra Part İmparatorluğu'nun bir bağımlı devleti haline geldi. Herodian hanedanı altında bağımlı krallıkların kurulmasının ardından, Roma'nın Yahudiye eyaleti, Birinci Yahudi-Roma Savaşı ile sonuçlanan iç karışıklıklarla harap oldu. Yahudilerin bu çatışmada Roma İmparatorluğu tarafından yenilgiye uğratılması, MS 70'de İkinci Tapınağın yıkılmasına ve ayrıca Rabbinik Yahudiliğin ve erken Hıristiyanlığın ortaya çıkışına tanık oldu. Judaea adının (Iudaea) daha sonra Greko-Romenler tarafından kullanılmasına son verildi. MS 135'teki Bar Kohba isyanından sonra Doğu Akdeniz'deki Yahudilerin çoğu sürüldü. Ardından Yahudiler, Romalılar tarafından Suriye Filistin'i olarak yeniden adlandırıldı.
Sıklıkla kullanılan diğer akademik terimler şunlardır:
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Antik İsrail ve Yahuda tarihi, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
