เตโอตีวากาน

1–500) เตโอตีวากานกลายเป็นเมืองที่ใหญ่ที่สุดในทวีปอเมริกาสมัยก่อนโคลัมบัสโดยมีประชากรประมาณ 125,000 คนหรือมากกว่านั้น ซึ่งทำให้เป็นเมืองที่ใหญ่ที่สุดอย่างน้อยเป็นอันดับที่หกของโลกในสมัยนั้น แหล่งโบราณคดีในปัจจุบันได้รับการกำหนดให้เป็นแหล่งมรดกโลกแห่งหนึ่งของยูเนสโกใน ค.ศ. 1987 และเป็นแหล่งโบราณคดีที่มีผู้เข้าชมมากที่สุดในเม็กซิโก โดยมีผู้เยี่ยมชม 4,185,017 คนใน ค.ศ. 2017

นครสมัยก่อนอารยธรรมสเปน แห่งเตโอตีวากาน *
แหล่งมรดกโลกโดยยูเนสโก
พีระมิดสุริยัน
พิกัด	19°41′33.0″N 98°50′38.0″W / 19.692500°N 98.843889°W / 19.692500; -98.843889
ประเทศ	เม็กซิโก
ภูมิภาค **	ลาตินอเมริกาและแคริบเบียน
ประเภท	มรดกทางวัฒนธรรม
เกณฑ์พิจารณา	(i), (ii), (iii), (iv), (vi)
อ้างอิง	414
ประวัติการขึ้นทะเบียน
ขึ้นทะเบียน	1987 (คณะกรรมการสมัยที่ 11)
พื้นที่	250 ha (620 เอเคอร์)
พื้นที่กันชน	3,118.15 ha (7,705.1 เอเคอร์)
ที่ตั้งของเตโอตีวากานในเม็กซิโกและมีโซอเมริกา แสดงแผนที่เม็กซิโก เตโอตีวากาน (มีโซอเมริกา) แสดงแผนที่มีโซอเมริกา
* ชื่อตามที่ได้ขึ้นทะเบียนในบัญชีแหล่งมรดกโลก ** ภูมิภาคที่จัดแบ่งโดยยูเนสโก

ตัวเมืองเตโอตีวากานมีพื้นที่ 8 ตารางไมล์ ร้อยละ 80–90 ของประชากรทั้งหมดในหุบเขาอาศัยอยู่ในเมืองนี้ นอกจากพีระมิดแล้ว เตโอตีวากานยังมีความสำคัญทางมานุษยวิทยาจากกลุ่มอาคารที่อยู่อาศัยหลายชั้นสำหรับหลายครัวเรือน "ถนนของคนตาย" และจิตรกรรมฝาผนังที่มีชีวิตชีวาและได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดี นอกจากนี้เตโอตีวากานยังส่งออกเครื่องมือหินออบซิเดียนคุณภาพดีซึ่งพบได้ทั่วมีโซอเมริกา คาดกันว่าเมืองนี้ก่อตั้งขึ้นเมื่อราว 100 ปีก่อนคริสต์ศักราช โดยเริ่มต้นจากการเป็นศูนย์กลางทางศาสนาในที่สูงเม็กซิโกในช่วงประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 1 จากนั้นจึงกลายเป็นศูนย์กลางที่ใหญ่ที่สุดและมีประชากรมากที่สุดในทวีปอเมริกาสมัยก่อนโคลัมบัส มีงานก่อสร้างสำคัญ ๆ อยู่อย่างต่อเนื่องจนถึงราว ค.ศ. 250 เมืองนี้อาจดำรงอยู่จนกระทั่งช่วงใดช่วงหนึ่งระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 7 ถึง 8 แต่สิ่งก่อสร้างสำคัญ ๆ ของเมืองถูกปล้นและเผาไปตั้งแต่ประมาณ ค.ศ. 550 การล่มสลายของเมืองยังอาจเกี่ยวข้องกับสภาพอากาศรุนแรงระหว่าง ค.ศ. 535–536 ด้วย

แม้จะยังเป็นที่ถกเถียงกันว่าเตโอตีวากานเป็นศูนย์กลางของจักรวรรดิแห่งใดแห่งหนึ่งหรือไม่ แต่อิทธิพลของเตโอตีวากานทั่วทั้งมีโซอเมริกานั้นก็ได้รับการบันทึกไว้เป็นอย่างดี เราสามารถพบเห็นหลักฐานที่แสดงถึงการดำรงอยู่ของเตโอตีวากานได้ในแหล่งโบราณคดีหลายแหล่งในรัฐเบรากรุซและภูมิภาคมายา ชาวแอซเทกในสมัยหลังเห็นซากปรักหักพังอันยิ่งใหญ่เหล่านี้และอ้างว่ามีบรรพบุรุษร่วมกับชาวเตโอตีวากาน โดยดัดแปลงและนำวัฒนธรรมของพวกเขาไปประยุกต์ใช้ ชาติพันธุ์ของชาวเตโอตีวากานยังคงเป็นประเด็นอภิปราย กลุ่มชาติพันธุ์ที่เป็นไปได้ได้แก่นาวา, โอโตมี หรือโตโตนัก นักวิชาการบางคนเสนอว่าเตโอตีวากานเป็นรัฐที่มีชนหลายชาติพันธุ์ เพราะพวกเขาพบแง่มุมทางวัฒนธรรมที่เกี่ยวข้องกับชาวมายาเช่นเดียวกับชาวโอโตมี–ปาเม หลังการล่มสลายของเตโอตีวากาน ตอนกลางของเม็กซิโกก็ถูกมหาอำนาจอื่น ๆ ในระดับภูมิภาคเข้าครอบงำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโชชีกัลโกและตูลา