เจ้าจอมมารดามา

ชาติภูมิเดิมของเจ้าจอมมารดามานั้นเกิดที่เมืองพิษณุโลก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงไว้ตามคำเล่าขานว่า บาทบริจาริกาท่านนี้เป็นพระน้องนางของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินีแต่ต่างวัยกันมาก จึงเข้าใจว่าจะเป็นขนิษฐาร่วมพระบิดาเท่านั้น^{[ต้องการอ้างอิง]} ต่อมาคุณมาได้สมรสกับพระอักษรสุนทรศาสตร์ (ทองดี) (ต่อมาคือ สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก) มีพระราชโอรส 1 พระองค์คือ

1. พระองค์เจ้าชายลา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงมีพระราชดำริว่ามีความชอบ จึงทรงโปรดเกล้าฯ ให้เป็น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าลา ต่อมาทรงโปรดเกล้าฯ เป็น กรมหลวงจักรเจษฎา

เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียกรุงครั้งที่ 2 เมื่อ พ.ศ. 2310 เจ้าจอมมารดามาพร้อมด้วยเจ้าฟ้าลาทรงติดตามสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกไปประทับที่เมืองพิษณุโลกจนสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกเสด็จสวรรคต เจ้าฟ้าลากับเจ้าจอมมารดามาจึงได้ปลงพระศพและนำพระอัฐิมาถวายพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ซึ่งภายหลังได้เป็นความชอบใหญ่หลวงของเจ้าฟ้าลาและเจ้าจอมมารดามา เหตุการณ์นี้ปรากฏในปฐมวงศ์ พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า

"...เมื่อเวลาพม่าเข้าล้อมกรุงเทพทวาราวดีศรีอยุทธยาเวลาที่สุดนั้น สมเด็จพระบรมมหาไปยกาธิบดีมีพระดำริห์จะออกจากกรุงเทพทวาราวดีศรีอยุทยา... เมื่อได้ช่องจึงได้พาแต่พระกุมารพระองค์น้อยกับหญิงบาทบริจาริก ซึ่งเปนหม่อมมารดาของพระกุมารนั้นไปอาไศรยอยู่ณเมืองพระพิศณุโลก... ภายหลังทรงพระประชวรแล้วเสด็จสวรรคตอยู่ในเมืองพระพิศณุโลก... จึงพระโอรส คือ กรมหลวงจักรเจษฎากับหม่อมมารดาซึ่งตามเสด็จไปด้วยนั้น ได้มีความกตัญญูกตะเวทีได้จัดการถวายพระเพลิงตามกำลังที่จะทำได้แล้ว ได้เชิญพระบรมอัฐิกับพระมหาสังข์อุตราวัฏ ซึ่งเปนของสำหรับสกุลสืบมาแต่ก่อนเปนสำคัญคืนนำกลับลงมาแล้ว ได้ทูลเกล้า ฯ ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกย์ เมื่อครั้งเสด็จอยู่วังบ้านหลวงในกรุงธนบุรีเมื่อแผ่นดินเจ้ากรุงธนบุรีนั้น เปนความชอบอันยิ่งใหญ่ของกรมหลวงจักรเจษฏา แลคุณมาซึ่งเปนหม่อมมารดานั้นอยู่..."

หลังจากประดิษฐานพระราชวงศ์แล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงจักรเจษฎา และเจ้าจอมมารดามา ไปประทับ ณ วังริมป้อมพระสุเมรุ ภายหลังจากกรมหลวงจักรเจษฎา สิ้นพระชนม์เมื่อ พ.ศ. 2350 เจ้าจอมมารดามาได้พำนักอยู่ที่วังริมป้อมพระสุเมรุต่อมาจนถึงแก่อนิจกรรม

เจ้าจอมมารดามาถึงแก่อนิจกรรมในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อ พ.ศ. 2357 พระราชทานเพลิงศพ ณ วัดสุวรรณาราม เมื่อวันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2357 อัฐิของท่านถูกนำไปลอยอังคาร หลังเจ้าจอมมารดามาถึงแก่อนิจกรรม พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยก็มิได้ทรงโปรดให้เจ้านายพระองค์ใดมาประทับที่วังริมป้อมพระสุเมรุอีก