ประเทศไทย ภาคเหนือ: ภูมิภาคของประเทศไทย

บริเวณพื้นที่ภาคเหนือ เดิมเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนา ซึ่งพญามังรายทรงสถาปนาขึ้นในปี พ.ศ. 1835 จากการยุบรวมกันของอาณาจักรในช่วงยุคก่อนหน้า คือ หิรัญนครเงินยางเชียงแสนและหริภุญชัย และสถาปนาเมืองหลวงอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 1839 ในชื่อนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่

 

 

 

 

ภูมิประเทศของภาคเหนือประกอบไปด้วยเทือกเขาน้อยใหญ่สลับซับซ้อน และมีพื้นที่สำคัญของประเทศหลายจุด เช่น พื้นที่ทางด้านตะวันตกสุดของประเทศที่อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน พื้นที่ทางด้านเหนือสุดของประเทศที่อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย จุดสูงสุดของประเทศที่ดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ นอกจากนี้ ภาคเหนือยังเป็นพื้นที่แรกของประเทศที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน โดยจุดแรกที่แม่น้ำโขงไหลผ่านประเทศไทยอยู่บริเวณสามเหลี่ยมทองคำ อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย

ภาคเหนือมีพื้นที่รวมทั้งหมด 93,690.85 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 0.06 ของพื้นที่บนผิวโลก

เขตแดนติดกับประเทศเพื่อนบ้านและภูมิภาคอื่น ๆ ของภาคเหนือ เรียงตามเข็มนาฬิกา ได้แก่ ทิศตะวันตกและทิศเหนือติดกับประเทศพม่า ทิศเหนือและทิศตะวันออกติดกับประเทศลาว ทิศใต้ติดกับภาคกลาง พื้นที่จังหวัดพิษณุโลก และ สุโขทัย ทางด้านตะวันตกเฉียงใต้มีพื้นที่ติดกับภาคตะวันตก บริเวณจังหวัดตาก

จังหวัดในภาคเหนือ กำหนดโดยคณะกรรมการภูมิศาสตร์แห่งชาติเมื่อปี พ.ศ. 2521 และประกาศใช้โดยราชบัณฑิตยสถาน เป็นการแบ่งตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ ประเพณี สังคม วัฒนธรรมและภาษา เป็นการแบ่งระบบ 6 ภูมิภาค ประกอบไปด้วย 9 จังหวัด ตามลักษณะภูมิภาคตามธรรมชาติที่ตั้งอยู่ในเขตภูเขา

นอกจากการแบ่งตามราชบัณฑิตยสถานแล้ว ยังมีหน่วยงานที่เคยจัดแบ่งภูมิภาคของประเทศไทยขึ้นเพื่อกำหนดแผนบริหารงานด้านเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งเป็นการแบ่งภูมิภาคอย่างไม่เป็นทางการได้แก่ คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ โดยกำหนดให้ภาคเหนือมีทั้งหมด 17 จังหวัด ประกอบด้วย 9 จังหวัดภาคเหนือข้างต้น กับอีก 8 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดตาก พิษณุโลก สุโขทัย เพชรบูรณ์ พิจิตร กำแพงเพชร นครสวรรค์ และจังหวัดอุทัยธานี

จังหวัดทั้ง 9 ของภาคเหนือในการแบ่งเช่นนี้อาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนบน ซึ่งส่วนใหญ่เคยเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนามาก่อน (สำหรับจังหวัดอุตรดิตถ์และจังหวัดตากเคยเป็นบางส่วน) และมีภาษาถิ่นเป็นคำเมือง ส่วน 8 จังหวัดที่เหลืออาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนล่าง ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่จังหวัดพิษณุโลกและจังหวัดนครสวรรค์ อันเป็นศูนย์กลางการคมนาคมที่สำคัญ ปัจจุบันการแบ่งแบบนี้ไม่นิยมใช้อ้างอิงในเอกสารของทางราชการและบทความทางวิชาการอื่น ๆ เนื่องจากราชบัณฑิตยสถานได้กำหนดให้จังหวัดเหล่านี้ เป็นจังหวัดในเขตภาคกลาง ยกเว้นจังหวัดตากอยู่ในภาคตะวันตก

จังหวัดในภาคเหนือที่แบ่งตามราชบัณฑิตยสถานมี 9 จังหวัด ได้แก่

ตราประจำ จังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น (คน/ตร.กม.)
	จังหวัดเชียงราย	Chiang Rai	1,292,130	11,678.4	110.64
	จังหวัดเชียงใหม่	Chiang Mai	1,640,479	20,107.0	81.6
	จังหวัดน่าน	Nan	476,363	11,472.1	41.5
	จังหวัดพะเยา	Phayao	486,304	6,335.1	76.8
	จังหวัดแพร่	Phrae	460,756	6,538.6	70.5
	จังหวัดแม่ฮ่องสอน	Mae Hong Son	242,742	12,681.3	19.1
	จังหวัดลำปาง	Lampang	761,949	12,534.0	60.8
	จังหวัดลำพูน	Lamphun	404,560	4,505.9	89.8
	จังหวัดอุตรดิตถ์	Uttaradit	462,618	7,838.6	59.0

ภาษา

พื้นที่ของจังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย แม่ฮ่องสอน พะเยา ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน และบางส่วนของจังหวัดอุตรดิตถ์ เคยเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรล้านนา ทำให้เกิดลักษณะของตัวอักษรและสำเนียงเฉพาะถิ่น เรียกว่าอักษรธรรมล้านนา (ตั๋วเมือง) และภาษาถิ่นพายัพ (กำเมือง)

สถิติประชากร

เมืองใหญ่

สถาบันอุดมศึกษาที่สำคัญ ได้แก่

การขนส่งทางอากาศ

• ท่าอากาศยานเชียงใหม่
• ท่าอากาศยานแม่ฟ้าหลวง เชียงราย
• ท่าอากาศยานน่านนคร
• ท่าอากาศยานลำปาง
• ท่าอากาศยานแพร่
• ท่าอากาศยานแม่ฮ่องสอน
• ท่าอากาศยานปาย

การขนส่งทางบก

• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1 (ลำปาง–งาว–พะเยา–เชียงราย–แม่สาย)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 11 (อุตรดิตถ์–เด่นชัย–ลำปาง–ลำพูน–เชียงใหม่)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 101 (สุโขทัย–เด่นชัย–แพร่–น่าน–ด่านพรมแดน)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 103 (งาว–ร้องกวาง)
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 105 (แม่สอด–แม่สะเรียง)

 

ภาพพาโนรามาภูชี้ฟ้า

อุทยานแห่งชาติ

ในภาคเหนือตอนบนเป็นดอยสูงสลับซับซ้อนหลายชั้น มีอุทยานแห่งชาติสำคัญหลายแห่ง เช่น

เขื่อน

เขื่อนของการไฟฟ้าฝ่ายผลิตฯ ที่สำคัญ ได้แก่

• เขื่อนสิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ์
• เขื่อนแม่งัดสมบูรณ์ชล จังหวัดเชียงใหม่
• เขื่อนแม่กวงอุดมธารา จังหวัดเชียงใหม่
• เขื่อนกิ่วลม จังหวัดลำปาง
• เขื่อนกิ่วคอหมา จังหวัดลำปาง

เทือกเขาที่สำคัญ

• ทิวเขาแดนลาว
• ทิวเขาถนนธงชัย
• ทิวเขาหลวงพระบาง
• ทิวเขาผีปันน้ำ
• ทิวเขาดอยมอนกุจู
• ทิวเขาดอยอินทนนท์
• ทิวเขาขุนตาน
• ทิวเขาพลึง
• ทิวเขาดอยภูสอยดาว