Симон Боливар (инчунин Саймон, номи пурраи исп. Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Ponce y Palacios y Blanco Симон Хосе Антонио де ла Сантисима Тринидад Боливар и Понсе и Паласиос и Бланко 24 июл 1783 (1783-07-24), Каракас — 17 декабри 1830, Санта Марта, Колумбия) — пешвои мубориза барои истиқлолияти мустамликаҳои Испания дар Амрикои Ҷанубӣ.
Ӯ Гранадаи Навро аз зулми мустамликадории Испания озод кардааст (имрӯза Колумбия ва Панама) ва ҳудудҳои тобеи он, Венесуэла ва вилояти Кито (имрӯза Эквадорро) солҳои 1819—1830; — Президенти Колумбияи Бузург, ки дар ин кишварҳо таъсис ёфтааст. Соли 1824 Перуро озод кард ва роҳбари Ҷумҳурии дар Перуи Боло — Боливия (1825) ташкилёфта гардид, ки ба номи ӯ номгузорӣ шудааст. Боливарро Конгресси миллии Венесуэла дар соли 1813 «озодкунанда» эълон кард. Қаҳрамони миллии шаш кишвари Амрикои Ҷанубӣ мебошад.
исп. Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar Palacios | |
12 август 1825 — 29 декабр 1825 | |
Ҷонишин | Antonio José de Sucre[d] |
7 август 1813 — 16 июл 1814 | |
Пешгузашта | Francisco de Miranda[d] |
Ҷонишин | Симон Боливар |
8 феврал 1824 — 28 январ 1827 | |
Пешгузашта | José Bernardo de Tagle y Portocarrero, Marquis of Torre Tagle[d] |
Ҷонишин | Andrés de Santa Cruz[d] |
1 октябр 1817 — 24 феврал 1819 | |
Ҷонишин | José Antonio Páez[d] |
1819 — 1830 | |
Таваллуд | 24 июл 1783[…] |
Даргузашт | 17 декабр 1830[…] (47 сол) |
Мадфан | |
Падар | Juan Vicente Bolívar y Ponte[d] |
Модар | María Concepción Palacios Aguirre Ariztía - Sojo Blanco Herrera[d] |
Ҳамсар | María Teresa del Toro y Alayza[d] |
Эътиқод | Regular Masonic jurisdictions[d] |
Соядаст | |
Ҷоизаҳо | |
Рутба | генерал |
Набардҳо | |
Парвандаҳо дар Викианбор | |
Осор дар Викитека |
Симон Боливар дар оилаи сарватманди креолӣ аз насли баскҳо таваллуд шудааст, ки дар Венесуэла конҳои сершумори тилло, нуқра ва мис доштанд. Барвакт бе падару модар монд. Ба таҳсилот ва нуқтаи назари ӯ муаллим ва дӯсти калониаш Симон Родригес таъсири калон расонидааст. Боливар давраи ҷавонии худро дар Аврупо (1799 — 1806 , Испания, Фаронса, Итолиё) сипарӣ кард, ба зудӣ дар онҷо издивоҷ кард, аммо занаш вафот кард. 15 августи соли 1805 дар теппаи Монте Сакро дар Рум дар хузури Родригес у ваъда дод, ки барои аз мустамликадорй озод кардани Америкаи Чанубӣ мубориза мебарад .
Симон Боливар дар муборизаи зидди хукмронии Испания дар Венесуэла (апрели 1810) ва ҷумҳурии мустакил эълон кардани он (1811) фаъолона иштирок кард. Пас аз шикасти охирин аз ҷониби аскарони испанӣ, дар соли 1812 ӯ дар Гранадаи Нав (Колумбияи имрӯза) маскан гирифт ва дар аввали соли 1813 ба хона баргашт. Дар мохи августи соли 1813 аскарони у Каракасро ишғол карданд Бо вуҷуди ин, бидуни ислоҳот барои табақаҳои поёнӣ, ӯ натавонист онҳоро ҷалб кунад ва дар соли 1814 шикаст хӯрд. Боливар дар Ямайка паноҳ ёфт, дар моҳи сентябри соли 1815 дар он ҷо номаи кушод нашр кард, ки дар он изҳори боварӣ ба озодшавии наздики Амрикои Испания шуд.
Боливар озод кардани ғуломҳо ва ҳалли дигар проблемахои иҷтимоиро зарур мешуморад. Вай президенти Гаити Александр Петионро водор намуд, ки ба исьёнгарон ёрии харбй расонад ва дар мохи декабри соли 1816 ба сохили Венесуэла фуруд омад. Бархам дода шудани ғуломдорй (1816) ва қабули декрет дар соли 1817 дар бораи додани замин ба аскарони Артиши озодихохй ба у имконият доданд, ки заминаи иҷтимоии таъминоти худро васеъ намояд. Пас аз амалиёти муваффақ дар Венесуэла, аскарони Боливар соли 1819 Гранадаи Навро озод карданд. Моҳи декабри соли 1819 ӯ президенти Ҷумҳурии Колумбияи Бузург интихоб шуд, Конгресси миллии Ангостура, ки Венесуэла ва Гранадаи Навро дар бар мегирифт, эълон кард. Дар 1822, дар колумбиягиҳо нерӯҳои испаниро аз вилояти Кито (имрӯза Эквадор) хориҷ карда, онро низ ба Колумбия ҳамроҳ намуданд.
Дар моҳи июли соли 1822 Боливар дар Гуаякил бо Хосе де Сан Мартин, ки артиши он аллакай як қисми Перуро озод карда буд, мулоқот кард, аммо бо ӯ дар бораи амалиёти муштарак розӣ шуда натавонист. Пас аз истеъфои Сан-Мартин (20 сентябри 1822) вай дар соли 1823 кушунхои Колумбияро ба Перу фиристод ва дар соли 1824 (6 август дар наздикии Перу ва 9 декабр дар дашти Аякучо) охирин кушунхои Испанияро дар қитъаи Амрико мағлуб кард. Боливар дар моҳи феврали соли 1824 диктатори Перу шуд ва ба Ҷумҳурии Боливия сарварӣ кард. Соли 1825 собиқ Перуи Боло, ба номи ӯ Боливия номгузорӣ шудааст.
Боливар бо максади муттахид намудани давлатхои испанию америкоӣ дар Панама конгресси намояндагони кишварҳоро гузаронд (1826), вале мақсади ӯ барор нагирифт. Баъди ҷанги озодихохӣ бар хилофи сиёсати марказонияткунонӣ, дар ин минтақа тамоюли марказгурезй пурзур шуд. Дар натичаи нутқҳои ҷудоиандозии Боливар дар Перу ва Боливия (солхои 1827 — 1830) ӯ дар сари ҳокимият монд. Дар аввали соли 1830 ӯ ба нафақа баромад ва дере нагузашта аз бемории сил даргузашт. Ҳамчунин фарзияе ҳаст, ки сабаби марги ӯ вабои хунӣ ё домана будааст .
Симон Боливар — сиёсатмадори Амрикои Ҷанубӣ, ки обру ва нуфузи ӯ дар нимаи аввали асри XIX мачбур кард, ки қариб нисфи ҷахон ӯро эътироф кунанд. Иёлоти Муттаҳидаи Амрико аз ӯ ба таври ҷиддӣ метарсид, зеро як давлати нав ва хеле бонуфуз — Колумбияи Бузург дар минтақа аз рӯи нуфуз тақрибан ба Иёлоти Муттаҳида баробар хоҳад буд.
This article uses material from the Wikipedia Тоҷикӣ article Симон Боливар, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Муҳтаво таҳти иҷозатномаи CC BY-SA 4.0 ва ё дигар дастрас аст. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Тоҷикӣ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.