الفارابی

ابن ابی اُصیبیہ نے اس دا ناں ’’ابو نصر محمد بن اوزیغ بن طرخان‘‘ لکھا ہے۔

ترکستان دے مقام ’’فاراب‘‘ وچ 872ء وچ پیدا تھئے۔ انہاں نے 950ء وچ دمشق وچ وفات پاتی۔

فارابی دی ابتدائی زندگی نہایت ہی غربت تے تنگدستی وچ گزری مگر غربت و تنگدستی انہاں دے علم و جستجو تے غالب نہ تھی سڳی۔

ابتدائی دور وچ ایہ ہک واری رات دے ویلے مطالعہ وچ مصروف ہن کہ تیل ختم تھیوݨ نال چراغ وسم ڳیا۔ انہاں وچ اتنی مالی وسعت نہ ہئی کہ تیل مل گھندے۔ مگر شوق مطالعہ انہاں کوں چھک کے ٻاہر گھن آیا تے گشت کریندے ہوئے پہرے دار دے سامݨے گھن کھڑا کیتا۔ فارابی نے پہریدار کوں سارا ماجرا آکھ سݨایا تے اتھاں تھوڑی دیر رکݨ دی گزارش کیتی تاں جو اوہ اپݨا سبق یاد کر گھنے۔ پہریدار اوں ݙینہ من ڳیا، مگر ݙوجھے ݙینہ اوں نے رکݨ توں صاف انکار کر ݙتا۔ مگر فارابی نے گزارش کیتی کہ اوہ اوں دے پچھوں پچھوں چلدا راہسی تاں جو اوندی لالٹین دے سوجھلے وچ مطالعہ کر سڳے۔ کجھ ݙینہاں تک ایہ سلسلہ چلدا رہا مگر ہک ݙینہ پہریدار نے اوندی علمی لگن تے جستجو توں متاثر تھی کے اونکوں نویں لالٹین گھن کے ݙے ݙتی۔ فارابی دے حصول علم دا ایہ بے مثال واقعہ رہندی دنیا تک ہک مشعل راہ ہے۔ انہاں نے تقریباً 50 سال حصولِ علم وچ صرف کیتے۔

انہاں نے مسیحی طبیب یو حنا بن حیلان توں وی استفادہ کیتا۔ ایندے بعد تحقیق و تدریس دی طرف متوجہ تھی کے سیف الدولہ ہمدانی دے دربار نال وابستہ تھی ڳئے۔

 

علم ریاضی، طب، فلسفہ تے موسیقی وچ تحقیق و تحاریر، منطق (logic) دی علمی گروہ بندی کیتی۔ انہاں کوں ارسطو دے بعد ݙوجھا وݙا فلسفی وی آکھا ویندا ہے۔ انہاں نے علم طبیعیات وچ وجود خلا تے اہم تحقیقات کیتیاں۔ ایندے علاوہ ماہر عمرانیات، سیاسیات و موسیقیات وی ہن۔ فارابی، ارسطو تے افلاطون توں بے حد متاثر ہن۔ انہاں نے ارسطو دی اکثر کتاباں دی شرح لکھی. ایں وجہ نال انہاں کوں ’’معلّم ثانی‘‘ وی آکھا ویندا ہے۔ انہاں شرحاں وچ شرح ’’ایساغوجی‘‘ تے بطلیموس دی ’’المجسطی‘‘ بہت مشہور ہن۔

فارابی نہ صرف حکیم تے فلسفی ہن بلکہ سائنس، نجوم تے موسیقی دے علوم تے وی انہاں کوں دسترس ہئی۔ انہاں دی دیگر تصانیف وچ الموسیقی الکبیرہ، معافی العقل تے ’’ارا ء اہل المدینۃ الفاضلہ‘‘ تے ’’السیرۃ الفاضلہ‘‘ معروف ہن۔ انہاں دی تصانیف دی تعداد سینکڑاں تک پہنچدی اے ۔

فارابی شاعر وی ہن۔ انہاں دی ہک طویل دعا وی بہت مشہور و معروف ہے، جینکوں بعض تذکرہ نگاراں نے نقل کیتا ہے۔