ပတဵင်ႇၵျီး၊ ၸႄႈဝဵင်း

ပတဵင်ႇၵျီးၼႆႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈလူင်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ဢၼေႃႇယထႃႇ မိူဝ်ႈပၢၼ်ပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉၼၼ်ႉသေၵေႃႈ ၶၢႆႉလၢႆႈပဵၼ်မႃး တေႃႇပေႃးပဵၼ် ဝဵင်းလုၵ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီႈ ဢေႇတီႇ (1244) ပၢၼ်ပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ဝေႃးႁၢၼ် ပဵင်ႇတုၵျီး (မၢၼ်ႈ: ပိန်သုကြီး ) ၼၼ်ႉသေ လူင်းမႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်မႃး ၸူးပဵၼ်မႃး ပတဵင်ႇၵျီး ၼႆယဝ်ႉ။

မိၼ်းသျိၼ်ႇၸေႃး ၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇ ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ပေႃးတေၵုမ်ႇထူၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းသိုၵ်း လႄႈ ၵူၼ်းၸွမ်းလင်မၼ်းၼႆသေ မၼ်းႁႂ်ႈ ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၽၢႆႇလိၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈ ထတ်းတမ်းလွၵ်းလိၼ်ၼႃး တွၼ်ႈတႃႇ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၽၢႆႇလိၼ်ၶဝၵေႃႈ ႁဵတ်းသုမ်ႈတီႈလွၵ်းလိၼ်ပဝ်ႇတီႈၼိုင်ႈသေ ဢွၼ်ၵၼ်ယူႇသဝ်းသေၵေႃႈ ထတ်းတမ်း လွၵ်းလိၼ်ၼႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ဢၼ်ထတ်းတမ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ပဵင်ႇတုၵျီး ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ တီႈဢၼ် ပဵင်ႇတုၵျီးယူႇၼၼ်ႉ ၵၢပ်ႈပၢၼ် ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ "ပတဵင်ႇၵျီး" ၼႆယဝ်ႉ။

ပတဵင်ႇၵျီးၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်ပိူင်ႇၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ဢိၵ်ႇပႃး ၼွင်ဢွင်ႇပိၼ်ႇလႄႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်မႃး မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼၼ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ် ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်လွမ်ႉႁွပ်ႈ ၼွင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼွင်လူင်ဢွင်ႇပိၼ်ႇလႄႇသေၵေႃႈ ၸၢင်ႈသွမ်ႈၼႃး လွၵ်းသွင်မိုၼ်ယဝ်ႉ။

ၸႄႈဝဵင်းပတဵင်ႇၵျီးၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1959 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈသၢင်ႈ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်းမႃးယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ၶိုၼ်ႈသၢင်ႈပဵၼ် ၸႄႈဝဵင်းမႃးသေတႃႉ တိုၵ်ႉမီးၸၼ်ႉ ဝၢၼ်ႈလူင်ၼၼ်ႉၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်း မီးပွၵ်ႉ ပွၵ်ႉၼိုင်ႈ၊ ဢိူင်ႇ မီး ၄၂ ဢိူင်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈ ၁၄၀ ဝၢၼ်ႈ ယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ႁိူၼ်းမီး ၃၆၆၆၉ ႁူဝ်ႁိူၼ်းသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး ၁၈၃၃၅၁ ၵေႃႉယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈဝဵင်းပတဵင်ႇၵျီးၼႆႉ ၼႃႈလိၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ တင်းသဵင်ႈ မီးယူႇ (၂၈၄၈၇) ဢေႇၵယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 2014 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးယူႇ ၂၆၃,၇၂၅ ယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်တႄႉ လွႆယၢၼ်ႇၵိၼ်း၊ ၵွင်းမူးမျႃႉၵျွၵ်ႉ ဢၼ်တၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼမ်ႉၼၵႃး၊ လွႆယေႇတၶုၼ်ႇ၊ မူင်ႇလႄႇတေႃးယ၊ ၵျွင်းတိတ်ႉၸဝေႇတၵူႇ၊ မႁႃႇၽေႃးတိ ႁႃႈႁဵင်၊ လွႆၸဵင်ႇၶၼွၵ်ႉ၊ လွႆမျႃႉၶၼွၵ်ႉ၊ လွႆတၶိၼ်ႇမ၊ ပႃႇထၢၼ်ဢဵင်ႇသျေႉမိၼ်း၊ ဝၢၼ်ႈမိၼ်းၵၢၼ်ႇ၊ လႄႈ ဝၢၼ်ႈပူၵ်ႉ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးတီႈၼႂ်း ၵႂၢမ်းသူၺ်ႇမိၼ်းၵၢၼ်ႇ ဢၼ် ၼၢၼ်းတေႃႇသျေႉသြႃႇတိၼ်ႇ တႅမ်ႈမႃးၼၼ်ႉ၊ လွႆၽယွင်းဢၼ်ဢွၵ်ႇၶမ်း၊ ၽၢႆ သႄႇတေႃႇၵျီး၊ ၼွင်ဢွင်ႇပိၼ်ႇလႄႇ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။