Ахсынньы 25: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 6 күн баар.

• Григориан халандаарынан Ороһооспо бэлиэтэнэр. Бу күн биһиги эрабыт 4-с дуу 6-с дуу сылыгар Рим импиэрийэтигэр Ирод ыраахтааҕы дойдутугар Иерусалимтан чугас Вифлеем диэн кырачаан куорат таһыгар кэлин Иисус Христос диэн ааттаммыт киһи төрөөбүт.
•   Британия — Елизавета II ыраахтааҕы Холбоһуктаах хоруоллук олохтоохторугар үгэс буолбут тыл этэр күнэ
• Ииндийэ  Ииндийэ — Үчүгэй салайыы күнэ. 2014 сыллаахха Нарендра Моди бырабыыталыстыба дьон иннигэр эппиэтинэстээҕэр болҕомто тардаары бу күнү урукку премьер-миниистирдии сылдьыбыт Атала Бихари Ваджпаи төрөөбүт күнүгэр бэлиэтииргэ уураах таһаарбыта
•   Мозамбик — Дьиэ кэргэн күнэ
• Камерун  Камерун, КАӨ  КАӨ, Чад  Чад, Экватор Гвинеята  Экватор Гвинеята, Конго ДӨ  Конго ДӨ, Габон  Габон, Конго Өрөспүүбүлүкэтэ  Конго Өрөспүүбүлүкэтэ — Оҕо көмүскэлин күнэ
• Пакистаан  Пакистаан — Куайд-и-Азам күнэ
• Перу  Перу (Чумбивилкас провинция) — Таканакуй
• Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ  Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ — Конституция күнэ
• Турция  Турция — Газиантеп куорат босхоммут күнэ (1921).
• Чечня  Чечня, Ингушетия  Ингушетия (вайнаахтар) — Малх күнэ (Күн төрөөбүт күнэ)

• 800 — Улуу Карл «Арҕаа импэрээтэрэ» диэн титулунан Римҥэ бэргэһэлэммит.
• 1000 — Иштван I Сибэтиэй Венгрия хоруола буолбут.
• 1066 — Вильгельм I Сэрииһит Англия хоруонатын кэппит.
• 1130 — Рожер II Сицилия хоруола буолбут.
• 1492 — Эспаньола арыыга Колумб Америкаҕа испанецтар аан бастакы сэлиэнньэлэрин Ла-Навидады олохтообут.
• 1766 (урукку ааҕыынан ахсынньы 14) — императрица Екатерина II саҥа Уложение (сокуоннар хомуурунньуктара) суруйар хамыыһыйаны тэрийэр туһунан манифест таһаарбыт. Ону таһынан ол Хамыыһыйаҕа киирэр дьокутааттары талыы хаамыытын быһаарар ыйаахтарга илии баттаабыт. Бу Арассыыйа импиэрийэтин бары өрүттэрин уларытар улахан реформа саҕаланыыта этэ. Бу быһаарыыга олоҕуран сахалартан дьокутаатынан Соппуруон Сыраанап талыллыбыта.
• 1854 — Ричард Маак эспэдииссийэтин икки бөлөҕүттэн сүрүннэрэ, Өлөөн сиригэр Хуриҥда күөлгэ тиийэ сылдьан баран уһун унньуктаах айан кэнниттэн төннөн иһэн, Чуона өрүс төрдүгэр тиийбит. Бу кэнниттэн тохсунньуга Павловскай учуутал салалталаах бөлөҕү кытта Сунтаарга холбоспут.
• 1903 — Илин Сибииргэ көскө сылдьан «Искра» хаһыаты тарҕаппытын иһин өрөбөлүссүйэниэр Иван Бабушкины өссө ыраатыннаран Дьокуускайга аҕалбыттар. Салгыы Үөһээ Дьааҥы уокуругар утаарбыттар. Онно 1905 сыллаахха амньыыстыйа биллэриллиэр диэри олорбута.
• 1905 — Новороссия өрөспүүбүлүкэтэ хам баттаммыт.
• 1917 — Украинаҕа сэбиэскэй былаас олохтоммут.
• 1941 — Керчь-Феодосия десаан эппэрээссийэтэ саҕаламмыт.
  • Гонконг иһин кыргыһыы түмүктэммит, куораты дьоппуоннар оккупациялаабыттар.
• 1946 — ССРС-ка И. В. Курчатов салалтатынан Европаҕа бастакы ядернай реактор үлэтин саҕалаабыт.
• 1949 — Хабаровскайга Япония байыаннайдарын сууттааһын саҕаламмыт (ахсынньы 30 күнүгэр диэри буолбута).
• 1962 — Сэбиэскэй Сойуус ядернай сэрии сэбин сир үрдүгэр тиһэҕин дэлби тэптэрбит. 1963 сыллаахха сөбүлэҥинэн сир үрдүгэр, ууга уонна салгыҥҥа дэлби тэптэрии бобуллубута.
• 1977 — Израиль премьер-миниистирэ Менахем Бегин Эгиипэт бэрэсидьиэнин Мохаммед Анвар ас-Садаты кытта көрсүбүттэр.
• 1979 — Афганистааҥҥа Сэбиэскэй Сойуус сэриилэрэ киирбиттэр.
• 1991 — Арассыыйа РСФСР диэн аата уларыйан билиҥҥи аатын сүкпүт, Михаил Горбачёв ССРС бэрисидьиэниттэн уурайбыт.
• 1992 — "Саханефтегаз" национальнай ньиэп-гаас хампаанньата үөскээбит.
• 2016 — Александров ансамблын тиэйэн иһэр оборуона министиэристибэтин Ту-154 сөмүлүөтэ Хара Байҕалга түспүт, онно баар 92 киһи бары өлбүттэр.

• 1914 — Александра Овчинникова — Ньурба Тыалыкытыттан төрүттээх түмэт, бэлиитикэ дьайыксыта, 1963—1980 сыллардаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэстээтэлэ.
• 1920 — Дмитрий Красильников (06.03.1985 өлб.) — Чурапчы Мугудайыттан төрүттээх физик-учуонай, Саха космофизикатын оскуолатын төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ.

• 1761 — Елизавета Петровна, Арассыыйа ыраахтааҕыта.
• 1921 — Саха сиригэр олоро сылдьыбыт нуучча суруйааччыта Владимир Короленко (1853 с.т.) («Макаар түүлэ»).
• 1977 — Чарли Чаплин (1889 с.т.), артыыс, режиссёр, сценарист.
• 1986 — Платон Степанов — Ламутскай (13.11.1920 төр.) — эбээн бэйиэтэ уонна суруйааччыта.
• 2012 — Светлана Николаева — Өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, 1986 - 1991 сылларга Саха АССР култууратын миниистирэ этэ.
• 1989 — Николае Чаушеску, Румыния 1965 сылтан 1989 сылга дылы баһылыга.