Сүдү Эстии

Сүдү эстии теориятыгар аан дойду бастаан итии кыра уонна чиҥ этэ, туох да суох этэ, ол курдук сулустар, атомнар, араас тыннаах форма уо д.а. Онтон 13,77 ± 0,059 млрд сыл аннараа өттүгэр, космос олус түргэнник тэнийбитэ, (ол кэнниттэн "Сүдү эстии" диэн аттаммыта) ол кэнниттэн атомнар баар буолбуттар, онон сулустар уонна галактикалар үөскээбиттэр. Билигин аан дойду эмиэ тэнийэ турар, ол гынан баран сойон бытаарбыта.

Уопсайынан космос температурата түһэн иһэр уонна тэнийиитэ быттаран иһэр. Фред Хойл радиоҕа кэпсииригэр туттубута. Ону сөбүн итэҕэйбэт этэ. Учуонайдар ол аат сөп буоларын сөбүлэспэтэхтэрэ, ол гынан баран ол аат күлүүлээҕин иһин туттар санааламмытар.

Учуонайдар Сүдү эстии теориятын араас көрдөрүүлэригэн тирэхтэнэллэр. Биир ордук сүдү суолталааҕынан ыраах баар галактикалар кыһыл халбарытыытын ааттыллар. Кыһыл халбарытыытынан сырдыкка Допплер эффега тахсарын ааттыллар. Ханнык эмит объект сиртэн бардаҕына кыһыл курдук көстөр, тоҕо диэн хамсаныылара долгун волнатын уһатар. Ол кыһыл халбарытыытын суоттаатаан учуонайдар галактика тэнийэ турарын быһаарбыттар. Ону тэҥэ таҕаныы түргэнин эмиэ быһаарыахха сөп эбит. Ону быһаардахха учуонайдар бастаан чиҥ состояние хаһан баар буола сылдьбытын эмиэ быһаарбыттар - 13.8 млрд сыл аннараа өттүгэр. Туох барыта кэҥэтиллиннэҕинэ тымныйар, ол иһин бастаан олус итии этэ диэн быһаарыахха сөп эбит..

Атын Сүдү Эстиини өйүүр чинчийиилэр аан дойдуга баар химическай элеменнар ахсааннарыттан тахсар. Водород, гелий уонна литий ахсаннара Сүдү эстии теориятын кытта дьүөрэһэллэр.

Бастаан олус элбэх буола сылдьыбыт:

• Singh, Simon (2005). Big Bang: the most important scientific discovery of all time and why you need to know about it. Harper Perennial. ISBN 9780007152520. 

Бу  айылҕаҕа сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп.