Кулун Тутар 2: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 304 күн баар.

• Аан дойдутааҕы уулаах-бадарааннаах сирдэр күннэрэ. Бу элбэх көтөр уйаланар сирдэрин 1971 сыллаахха ылыныллыбыт Рамсар конвенцията харыстыыр.
• Белуджистан  Белуджистан (Пакистаан) — Белуджи култууратын күнэ. Бу ираанныы тыллар биирдэстэринэн саҥарар, Белуджистан диэн ааттанар өлгөмө суох хайалаах сирдэргэ олохтоох 9 мөлүйүөн кэриҥэ вхсааннаах көс омук.
• Мьянма  Мьянма — Бааһынай Күнэ (1962)
• АХШ  АХШ — Ааҕыы күнэ
• Техас  Техас, АХШ — Тутулуга суох буолуу күнэ
• Лиибийэ  Лиибийэ — Джамахирия күнэ
• Шри-Ланка  Шри-Ланка — Сэбилэниилээх флот күнэ
• Эфиопия  Эфиопия — Адуатааҕы кыргыһыыга кыайыы күнэ (1896 сыл).

• 1657 — Эдо (билигин Токио) куоракка үс хонуктаах улуу уот турбут, ол түмүгэр 100 000 тахса киһи өлбүт.
• 1855 — Александр II Арассыыйа импиэрийэтин ыраахтааҕыта буолбут.
• 1919 — Москубаҕа бастакы Хомуньуус Интернационала мустубут.
• 1922 — Дьокуускайга соҕурууттан Иван Строд хамандыырдаах 200 киһилээх кыһыл этэрээт кэлбит.
• 1922 — Чурапчы сэлиэнньэтигэр саха интеллигенциятын сийиэһэ саҕаламмыт, кулун тутар 12 күнүгэр түмүктэммит. Сийиэс Саха уобалаһын норуотун быстах кэмҥэ салайыыны талбыт (ВЯОНУ - Временное Якутское областное народное управление). Большевиктары утары охсуһарга, Саха уобалаһыттан үүрэргэ быһаарыммыттар.
• 1923 — Үрүҥ генерал Пепеляев күүстэрин кытары быһаарыылаах кыргыһыы буолбут. 6 чаастаах хапсыһыы кэнниттэн Карл Байкалов кыһыл этэрээтэ Амма солобуодатын ылбыт.
• 1926 — ССКП Саха сиринээҕи обкуома Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай кинигэ кыһатын тэрийэр туһунан быһаарыы ылыммыт, бу быһаарыы САССР бырабыыталыстыбатын от ыйын 30 күнүнээҕи уурааҕынан (М. Аммосов илии баттааһыннаах) олоххо киирбитэ. Кыһа кэлин 90-с сылларга "Бичик" диэн ааттаммыта, 2021 сыллаахха "Айар" диэн буолбута.
• 1930 — «Правда» хаһыакка Сталин «Ситиһииттэн сылтаан мэйии эргийиитэ» (нууч. Головокружение от успехов) ыстатыйата тахсыбыт, коллективизация кэмигэр аһара барыыны кириитикэлээбит.
• 1941 — Аан дойду иккис сэриитэ: Германия сэбилэниилээх күүстэрэ Болгарияҕа киирбиттэр.
• 1945 — Саха АССР Совнаркомун 233 № уурааҕынан Дьокуускайдааҕы уус-уран училище тэриллибитэ. Тэрийиини Саха норуодунай худуоһунньуга Петр Романов көҕүлээбитэ.
• 1956 — Марокко Испанияттан тутулуга суох буолбут.
• 1959 — ССРС-ка ДНД (нууч. добровольная народная дружина) баар буолбут.
• 1969 — ССРС уонна КНР ыккардыларыгар Уссури өрүс Даманскай арыытыгар кыраныыссаҕа атааннаһыы тахсыбыт.
• 1970 — суруйааччы Александр Твардовскай «Новый мир» сурунаалтан үүрүллүбүт.
• 1981 — «Якуталмаз» холбоһук 3 №-дээх обогатительнай фабрикатын сепараторщиктарын биригэдьиирэ Раиса Томилова Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбут.
• 1992
  • Приднестровьеҕа сэрии саҕаламмыт.
  • Чэчиэн Өрөспүүбүлүкэтин конституцията ылыныллан Чэчиэн-Ингуш АССР суох буолбут.
  • Армения, Азербайджан, Казахстан, Кыргыстаан, Молдова, Сан-Марино, Таджикистан, Туркменистан уонна Узбекистан Холбоһуктаах Наассыйалар тэрилтэлэригэр киирбиттэр.
• 2002 — АХШ сэбилэниилээх күүстэрэ Афганистааҥҥа саба түспүттэр, «Анаконда» эпэрээһийэ саҕаламмыт (кулун тутар 19 күнүгэр түмүктэммитэ).
• 2005 — Үөһээ Бүлүү улууһун дьаралыга бигэргэммит.
• 2008
  • Арассыыйа үһүс бэрэсидьиэнин талыы буолбут. Түөрт хандьыдаат кыттыбытыттан Дмитрий Медведев куолас 70,28 бырыһыанын ылан кыайыылаах тахсыбыт. Иккис миэстэҕэ 17,72 бырыһыаннаах Геннадий Зюганов тахсыбыт.
  • Ил Түмэҥҥэ төрдүс ыҥырыылаах быыбар буолбут. Манна саҥа булкаас систиэмэ киллэриллибитэ: дьокутааттар куорпустарын аҥаара (35 киһи) урукку курдук биирдии мандааттаах уокуруктартан талыллыбыттара, оттон иккис аҥаара — баартыйалар испииһэктэринэн.

• 1908 — Байаҕантай улууһун Кириэс Халдьаайытыгар Федор Охлопков (1968 өлб.) — Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа, аатырбыт снайпер, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа. 1945 сыллаахха бэс ыйын 24 күнүгэр Кыайыы Параадыгар кыттыбыта. Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аата 1965 с. ыам ыйын 6 күнүгэр иҥэриллибитэ.
• 1914 — Үөһээ Бүлүү Боотулуутугар Григорий Поскачин — учуутал, Саха сиринээҕи кинигэ кыһатын эрэдээктэрэ, бэйиэт, литэрэтиирэ кириитигэ. 1938 с. буржуазнай национализмҥа буруйданан хаайыга сыппыта, 1940 с. реабилитацияламмыта. 1943 с. өлбүтэ.
• 1943 — Кэбээйи улууһун Кэбээйи нэһилиэгэр Анатолий Нелунов (2021 өлб.) — саха сомоҕо домоҕун чинчийбит учуонай, лексиколог, лексикограф, тыл үөрэҕин билимин хандьыдаата, С.А. Новгородов аатынан Бириэмийэ лауреата, РНА СС үтүөлээх бэтэрээнэ, Таатта улууһун ытык киһитэ.

• 1855 (урукку ааҕыынан олунньу 18 күнэ) — Арассыыйа импиэрийэтин ыраахтааҕыта Николай I. Бу киһи бөрөстүөлгэ олоруутун кытта декабристар өрө туруулара ситимнээх. Аҕалара өлбүтүгэр убайа Константин оҕото суох буолан бөрүстүөлгэ олорортон батыммыта, бу элбэх булкууру таһаарбыта, өрө турааччылар маны туһанан байыаннайдар бирисээгэ биэриэхтээх күннэригэр өрө турууну анаабыттара. Николай I 30 сыл ыраахтааҕылаабыта, ол тухары суутунан биэс эрэ киһи өлөрүллүбүтэ — декабристар сүрүн бас-көс дьоно. Кини саҕана Сперанскай дьыала-куолу реформата оҥоһуллубута, Пушкины көстөн төннөрбүттэрэ, Петербург уонна Москуба ыккардыгар тимир суол тутуллубута, Польшаҕа өрө туруу хам баттаммыта, маны таһынан Арассыыйа Персияны, Туурсуйаны кытта сэриилэспитэ, түөрт дойдуну кытта Кырыым сэриитин (1853—1856) саҕалаабыта.
• 2011 — тюрколог учуонай, түмэт дьайыксыт, С. А. Новгородов аатынан бириэмийэ лауреата Юрий Васильев - Дьаргыстай. Алтаай тыатыгар учууталлыы сылдьан алтаай тылын үөрэппитэ, Новосибирскайга аспиратураҕа үөрэммитэ, Алма-Атаҕа хандьыдаат диссэртээссийэтин саха тылын тэҥниир ньымаларыгар 1981 с. көмүскээбитэ, 1992—1994 сс. Анкара университетыгар саха тылын туһунан лиэксийэлэри аахпыта.