Балаҕан Ыйын 12: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 110 күн баар.

•   Соҕуруу-Соҕуруу бииргэ үлэлээһин күнэ (нууч. День сотрудничества Юг-Юг). Бу күн сайдан эрэр судаарыстыбалар бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөсөһүүлэригэр ананар

• Кабо-Верде  Кабо-Верде — Дойду күнэ
• Миэксикэ  Миэксикэ — Сибэтиэй Патрик батальонун ыйаныллыбыт саллааттарын ахтар күн
• Эфиопия  Эфиопия — Дойду өрө туруутун күнэ (1974 сыллаахха), Хайле Селассие I ыраахтааҕыны суулларбыттар
• Түркменистаан  Түркменистаан — Рухнама күнэ

• Ираан  Ираан — Ираан киинэтин күнэ.

• Б.э.и. 490 сыл — Марафон кыргыһыытыгар Афины сэриитэ байҕал кытылыгар түспүт Персия сэриитин кыайбыт. Кыргыһыы кэнниттэн грек буойуна Фидиппид Марафон куоратыттан Афиныга диэри сүүрэн тиийбит, кыайыы туһунан илдьит аҕалан «Өрөгөйдөөҥ! Биһиги кыайдыбыт» диэбит уонна өлөн түспүт. Бу номоҕу кэриэстээн 1896 сыллаахтан ыла Олимпия оонньууларыгар 42,2 км усталаах марафон дистанциятыгар сүүрүү ыытыллар.
• 1683 — Вена кыргыһыытыгар Европа христианскай дойдуларын холбоһуктаах сэриитэ улахан Осмаан сэриитин кыайбыттар. Осмааннар Австрия киин куоратын Венаны осадалаан ылан эрдэхтэринэ Польша уонна Германия холбоһуктаах сэриилэрэ кэлэн куораты быыһаабыт. Кыргыһыы муҥутуур тыҥааһыныгар аатырбыт Польша кынаттаах гусаардара Ян Собесскай хоруол баһылыктаах кимэн киирбиттэр. Мантан ыла Осмаан импиэрийэтэ Европа дойдуларын сэриилээн ылыыта тохтообут.
• 1933 — Венгрия учуонайа Лео Сцилард Лондоҥҥа уулуссаны туораан иһэн аатам дьаадыратын субурҕа (цепной) реакцията хайдах барарын сабаҕалаабыт. Бу арыйыыны туһанан сотору атомнай бомбаны айбыттара.
• 1933 — Тиксиигэ Хоту муора уу суолунан Германияҕа оҥоһуллубут «Первая Пятилетка» диэн аал устан кэлбит.
• 1938 — Адольф Гитлер Чехословакия Судет уобалаһыгар автомномия биэрэрин ирдээбит уонна онно олохтоох ньиэмэстэр бэйэлэрин дьылҕаларын бэйэлэрэ быһаарыахтаахтарын туһунан эппит. Бу Чехословакияҕа саба түһэр сылтах этэ.
• 1941 — И. Сталин чугуйан иһэр саллаатары ытыалаан тохтотор этэрээттэр (заградотряды) туһунан бирикээс таһаарар.
• 1943 — Дьиэтигэр хаайыллан олорбут Бенито Муссолини диэн Италия былаастан туоратыллыбыт баһылыгын Отто Скорцени салалталаах ньиэмэс этэрээтэ быыһаан ылбыт.
• 1945 — Кэриэй народнай өрөспүүбүлүкэтэ биллэриллибит, дойду дьоппуон салалтатыттан бүтэһиктээхтик босхоломмут.
• 1959 — Байконур космодромтан «Луна-2» станция Ыйга көппүт. Икки күнүнэн станция Ый ньууругар тиийэн охсуллубут, инньэ гынан Ыйга тиийбит аппарааттартан бастакы буолбут.
• 1974 — Эфиопия импэрээтэрин Хайле Селассие диэн киһини байыаннайдар былаастан туораппыттар. 58 сыл дойдуну салайан олорбута, Растафари итэҕэл төрдө буолбута.
• 1980 — Туурсуйаҕа байыаннайдар былааһы ылбыттар. Тута сууттаан 50 киһини өлөрбүттэрэ, 500-чэ тыһыынча киһи хаайыыга быраҕыллыбыта, элбэх киһи онно өлбүтэ. Дойду куттала суох буолуутун сүбэтин нөҥүө үс сыл дойдуну салайбыттара, онтон быыбар тэрийэн дэмэкирээттии бырабыыталыстыба сөргүтүллүбүтэ.
• 2000 — Дьокуускайга «Туймаада» стадионугар ырыаһыт Земфира кэнсиэр биэрэ туран көрөөччүлэри трибунаттан хонууга түһэллэригэр ыҥырбыт. Сорох дьон 6 миэтэрэ үрдүктэн ыстанан түспүттэр, сорохтор милиисийэ сэлэтин тоҕо анньан ааспыттар. Түмүгэр анньыһыыга 19 киһи эчэйбит.
• 2007 — Арассыыйа премьер-миниистирэ Михаил Фрадков уурайарын туһунан биллэрбит.

• 1934 — Саха АССР үтүөлээх бырааһа, хирург М. Д. Ефремова төрөөбүт.
• 1934 — СӨ үтүөлээх бырааһа, неврологтар саха сиринээҕи оскуолаларын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ В. Г. Семенова төрөөбүт.
• 1937 — Лена Аммосова — химия билимин кандидата, Максим Аммосов аатынан аһымал пуондатын тэрийэччитэ.
• 1940 — Василий Винокуров — РФ өрүс флотун Бочуоттаах үлэһитэ, РСФСР үрдүкү кылаастаах специалиһа. Кини аатынан ТО-1544 теплоход “Механик Винокуров” диэн ааттаммыта.

• 1612 — Василий IV Шуйскай (1552 эргин төр.) поляктар билиэннэригэр Варшава аттынааҕы заамакка сытан өлбүт. Бу киһи 1606-1610 сс. Нуучча саарыстыбатын ыраахтааҕыта этэ. Рюриковичтар династияларыттан тиһэх ыраахтааҕы.