Адыыг тыла — адыыг омуктар тыллара.
Адыыг тыла абхааз-адыыг (арҕаа-кавказ) тыллар кэргэннэригэр киирэр.
Арассыыйаҕа Адыгеяҕа, Краснодаар кыраайын Лазаревскай уонна Туапсе оройуоннарыгар тарҕаммыт; ону таһынан Турцияҕа, Сирияҕа, Ливияҕа, Эгиипэккэ, Иорданияҕа балайда киэҥник, оттон Израильга уонна атын дойдуларга аҕыйахтык тарҕаммыт.
Арассыыйаҕа бу тылынан 117 489 киһи саҥарар (2010).
Адыыг тылын алпабыыта уонна буукубалар ааттара:
А а а | Б б бы | В в вы | Г г гы | Гу гу гуы | Гъ гъ гъы | Гъу гъу гъуы | Д д ды |
Дж дж джы | Дз дз дзы | Дзу дзу дзуы | Е е йэ | (Ё ё) йо | Ж ж жы | Жъ жъ жъы | Жъу жъу жъуы |
Жь жь жьы | З з зы | И и йы | Й й йы кІаку | К к* кы | Ку ку куы | Къ къ къы | Къу къу къуы |
КІ кІ** кІы | КІу кІу кІуы | Л л лы | Лъ лъ лъы | ЛІ лІ лІы | М м мы | Н н ны | О о*** уэ |
П п пы | ПІ пІ пІы | ПІу пІу пІуы | Р р ры | С с сы | Т т ты | ТІ тІ тІы | ТІу тІу тІуы |
У у уы | Ф ф фы | Х х хы | Хъ хъ хъы | Хъу хъу хъуы | Хь хь хьы | Ц ц цы | Цу цу цуы |
ЦІ цІ цІы | Ч ч чы | ЧІ чІ чІы | Ш ш шы | Шъ шъ шъы | ШІ шІ шІы | ШІу шІу шІуы | Щ щ щы |
(Ъ ъ) пытэ тамыгь | Ы ы ы | (Ь ь) шъэбэ тамыгь | Э э э | (Ю ю) йыу | (Я я) йа | I Іы | Іу Іыу |
Адыыг алпабыытыгар 64 буукубалаах: 7 аһаҕас дорҕоонноох уонна 57 бүтэй дорҕоонноох. ё, к, ъ, ь, ю, я буукубалар киирии тылларга туттуллаллар; «о» буукуба уэ/эу, кІ>чІ дифтону биэрэр. Урут алпаабыкка щІ, щІу буукубалар киирэллэр эбит. Адыыг тылыгар дорҕооннору (фонемалары) бэлиэтииргэ нуучча буукубалара туттуллаллар. Эбии биир буукуба туттуллар: I («палочка»).
Тыл дорҕооннорун сөпкө биэрэргэ (гортанных, губных, смычных, щелевых, боковых) «у», «ь», «ъ», «I» буукубалары кытта атын буукубалар холбуу туттуллаллар: гу, гь, гьу, къ, къу, кІ, кІу, жъ, жъу, шъ, шъу, шІ, шІу уо.д.а. Бу холбуу буукубалар тус туһунан дорҕоону (фонеманы) бэлиэтииллэр, холобур саха тылыгар: нь, дь курдук.
Кириллица | Омуктар ыккардыларынааҕы Фонетика Алпабыыта | Саҥарыыта | Тыллар |
---|---|---|---|
А а | aː | ачъэ, апчъы | |
Б б | b | баджэ́, бэ | |
В в | v | кэнау | |
Г г | ɣ | гыны́, чъыгы | |
ɡ | |||
Гу гу | ɡʷ | гу, гущыӀ | |
Гъ гъ | ʁ | гъатхэ́, гъэмаф | |
Гъу гъу | ʁʷ | гъунэ́гъу, гъунджэ | |
Д д | d | дыджы́, дахэ | |
Дж дж | dʒ | джан, лъэмыдж | |
Дз дз | dz | дзыо, дзын | |
Дзу дзу | dzʷ | хьандзу, хьандзуачӀ | |
Е е | e ja aj | ешэн, еплъы́н | |
(Ё ё) | o jo | ёлк | |
Ж ж | ʒ | жэ, жакӀэ | |
Жъ жъ | ʐ | жъы, жъажъэ | |
Жъу жъу | ʐʷ | жъун, жъуагъо | |
Жь жь | ʑ | жьыбгъэ, жьау | |
З з | z | занкӀэ, зандэ | |
И и | i ə jə | ихьан, икӀыпӀ | |
Й й | j | йод, бай | |
К к | k | кнопк, ручк | |
Ку ку | kʷ | кушъэ, ку | |
Къ къ | q | къалэ, къэкӀон | |
Къу къу | qʷ | къухьэ, къушъхьэ | |
КӀ кӀ | kʼ kʼʲ tʃʼ | кӀымаф, кӀыхьэ (кӀ, шкӀэ) | |
КӀу кӀу | kʷʼ | кӀун, кӀуакӀэ | |
Л л | l | лы, кӀалэ | |
ɮ | блы | ||
Лъ лъ | ɬ | лъэбэкъу, лъащэ | |
ЛӀ лӀ | ɬʼ | лӀы, лӀыгъэ | |
М м | m | мэзы́, мэлы | |
Н н | n | нэ, ны | |
О о | o w wa aw | мощ, коны (о, осы, ощхы) | |
П п | p | пэ, сапэ | |
ПӀ пӀ | pʼ | пӀэ, пӀэшъхьагъ | |
ПӀу пӀу | pʷʼ | пӀун, пӀур | |
Р р | r | рикӀэн, риӀон | |
С с | s | сэ, сэшхо | |
Т т | t | тэтэ́жъ, тэ | |
ТӀ тӀ | tʼ | тӀы, ятӀэ | |
ТӀу тӀу | tʷʼ | тӀурыс, тӀурытӀу | |
У у | u w | ушхун, убэн | |
Ф ф | f | фыжьы́, фэен | |
Х х | x | хы, хасэ | |
Хъ хъ | χ | хъыен, пхъэн | |
Хъу хъу | χʷ | хъун, хъурай | |
Хь хь | ħ | хьэ, хьаку | |
Ц ц | ts | цагэ, цы | |
Цу цу | tsʷ | цуакъэ, цу | |
ЦӀ цӀ | tsʼ | цӀынэ, цӀыфы | |
Ч ч | tʃ kʲ | чэфы, чэты | |
ЧӀ чӀ | tʃʼ | чӀыпӀэ, чӀыфэ | |
Чъ чъ | tʂ | чъыгай, чъыӀэ | |
Ш ш | ʃ | шы, шыблэ | |
Шъ шъ | ʂ | пшъашъэ, шъабэ | |
Шъу шъу | ʂʷ | шъугъуалэ, шъукъакӀу | |
ШӀ шӀ | ʃʼ | шӀын, шӀэны́гъ | |
ШӀу шӀу | ʃʷʼ | шӀуцӀэ, шӀуфэс | |
Щ щ | ɕ | щагу, щатэ | |
(Ъ ъ) | ″ | ||
Ы ы | ə | ыкӀи, зы | |
(Ь ь) | ′ | ||
Э э | a | этаж, нэнэжъ | |
(Ю ю) | u ju | Юсыф, Юныс | |
Я я | jaː | яй, ябгэ | |
Ӏ | ʔ | Ӏэ, кӀасэ | |
Ӏу | ʔʷ | ӀукӀэн, Ӏусын, Ӏудан |
Кириллица | Омуктар ыккардыларынааҕы Фонетика Алпабыыта |
---|---|
Гъу гъу | ʁʷə |
Гъо гъо | ʁʷa |
Жъу жъу | ʐʷə |
Жъо жъо | ʐʷa |
Ку ку | kʷə |
Ко ко | kʷa |
Къу къу | qʷə |
Къо къо | qʷa |
КӀу кӀу | kʷʼə |
КӀо кӀо | kʷʼa |
Шъу шъу | ʂʷə |
Шъо шъо | ʂʷa |
Ӏу | ʔʷə |
Кириллица | Омуктар ыккардыларынааҕы Фонетика Алпабыыта | Саҥарыыта | Тыллар |
---|---|---|---|
Гь гь | ɡʲ | гьанэ, гьэгун | |
Кь кь | kʲ | кьэт, кьэхьы, жакьэ | |
СӀ сӀ | sʼ | сӀэ, шӀусӀэ | |
ФӀ фӀ | fʼ | фӀы, фӀыцӀэ | |
Ху ху | xʷ | хуабэ, махо, хужьы | |
Чу чу | tʃʷ | чуакъо, чу | |
ЩӀ щӀ | ɕʼ | щӀалэ | |
Ӏь | h | Ӏьыгь, Ӏьыдэдэм, дэӀьэ |
Адыыг тылынан «Адыгэ макъ» («Адыыг куолаһа») хаһыат тахсар.
This article uses material from the Wikipedia Саха тыла (Saxa Tyla) article Адыыг тыла, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Маны туһанары CC BY-SA 4.0 лиссиэнсийэ көҥүллүүр (атын ыйыллыбытах буоллаҕына). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Саха тыла (Saxa Tyla) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.