د امریکا متحده ایالت په ویتنام جګړه کې

د متحده ایالاتو د ښکېلتیا په پایله کې له۳،۱ ملیون نه ډېر امریکایان په ویتنام کې ځای پر ځای شوي وو. په کور کې دې ښکېلتیا د مدني حقونو غورځنګ، د هیپي کلتور او د مشهور کلتور په پراخ بدلونونو کې مهم رول لوبولی دی.

په جنوبي ویتنام کې د متحده ایالاتو ښکېلتیا د فکتورونو له ترکیب نه رامینځته شوې: په ۱۹۵۰ زکال کې د جوزف سټالین او ماو زیډونګ ژمنه، چې د فرانسې د استعماري نیواک پروړاندې د هو چی مین او ویت مین د ګوریلا ځواکونو ملاتړ کوي ، په ارام سمندر کېله جاپان سره د متحده ایالاتو جګړه او کورني فشارونه، د چین د اصلي ټاټوبي له لاسه ورکولو او د کوریا د جګړې له بې پرې نتیجې پای ته رسېدو وروسته د کمونیزم پروړاندې عمل کول. متحده ایالات په پیل کې فرانسې ته د هر ډول مرستې چمتو کولو په وړاندې کلک و، چې د (WWII) نه مخکې استعماري امپراتورۍ ساتلو لپاره د فرانسې مبارزې ته وده ورکړي. په هر حال د سټالین او ماو له خوا په ۱۹۵۰ ز کال کې ویت مین ته د خپل ملاتړ وړاندیز د جګړې ډګر متحرک او جیو پولیټیکل ځانګړتیاله استعماري ځواک نه د خپلواکۍ لپاره له مبارزې نه د کمونیستي پراختیایيزم په وړاندې په یوه نړیواله جګړه بدله کړه. دا هغه وخت و، چې د ۱۹۵۰ ز کال په سپتمبر کې فرانسوي ځواکونو په اعتدال سره د امریکا ملاتړ پیل کړ.

تر ۲۰۲۰ ز کال پورې ریکارډونو راپور ورکړی، چې شخړې په ۱۹۷۳ ز کال کې د جنګي عملیاتو له رسمي پای ته رسېدنې مخکې امریکا د ۵۸۲۷۹ مرګ ژوبلې پایله درلوده. تر ۲۰۱۹ زکال پورې داسې اټکل شوی و، چې د ویتنام نږدې  ۶۱۰۰۰۰ تجربه کوونکي اوس هم ژوندي دي، چې دوی د ترهگرۍ په وړاندې د نړیوالې جگړې تر شا د ویتنام دویمه لویه ډله جوړوي.د جګړې تلپاتې اغېزې په زرګونو فلمونو، کتابونو او ویډیو ګانو کې لیدل کېدای شي، چې د جګړې مرکز دی.

• په ۱۹۱۳ز کال کې ووډرو ویلسن له فرانسوي واکمنۍ نه د ویتنام خپلواک او د ملتپال حکومت په مشرۍ کې د مرستې لپاره د هو چی مین له خوا غوښتنه له پامه غورځوله.
• ۱۹۴۱ ز کال - فرانکلین ډي روزویلټ د فرانسوي بار بار غوښتنې رد کړې، چې د ویتنام د بیا استعمار لپاره د فرانسې له هڅو سره مرسته وکړي.
• جولای ۱۹۴۵ز کال د ستراتیژیکو خدماتو د دفتر غړي د میجر ایلیسن توماس په مشرۍ ویتنام ته د پاراشوټ په واسطه لاړ، ترڅو د جاپاني ځواکونو د اشغال په وړاندې د عملیاتو لپاره د ویت مین ځواکونو په روزلو کې مرسته وکړي.
• د ۱۹۴۵ ز کال د اګست په ۱۵مه جاپان متحدینو ته تسلیم شو. په اندوچینا کې جاپاني ادارهHồ Chi Minh ته اجازه ورکوي، چې د هیواد کنټرول په لاس کې واخلي. دې ته د اګست انقلاب ویل کېږي. هو چی مین د لویو ښارونو د کنټرول لپاره له نورو سیاسي ډلو سره جګړه کوي.
• اګست ۱۹۴۵ز کال – د ویتنام له«انقلاب»نه څو ورځې وروسته ملتپال چینايي ځواکونه د شمال له خوا ننوځي او څرنګه چې مخکې د متحدینو له خوا پلان شوی و، د هیواد په جنوب کې تر ۱۶ شمال پورې موازي یوه اداره جوړه کړه.
• د سپتمبر ۲۶، ۱۹۴۵: د ستراتیژیکو خدمتونو د دفتر OSS) ) افسر ډګروال ای پیټر ډیوېچې له ویت مین سره یې د جاپانیانو له خوا نیول شویو امریکایانو ته د بېرته ستنولو لپاره کار کاوه – د ویت مین د یوه غړي له خوا ووژل شو چې په غلطۍ یې پر هغه د فرانسوي په توګه باور درلود.
• اکتوبر ۱۹۴۵ ز کال بریتانوي سرتېري په جنوبي ویتنام کې راښکته شول او یوه موقتي اداره یې جوړه کړه. بریتانوي فرانسوي عسکر او چارواکي د جاپانيانو له خوا زنداني شول. فرانسویانو د بریتانوي اشغال په ساحه کې د ښارونو کنټرول پیل کړ.
• د ۱۹۴۶ ز کال فبروري - فرانسې له چین سره یو تړون لاسلیک کړ. فرانسه په شانګهای او نورو چینايي بندرونو کې خپل امتیازات پرېږدي. په بدل کې یې چین موافقه وکړه، چې د ۱۷ موازي شمال ته به د ویتنام په بېرتهراستنېدو کې له فرانسې سره مرسته کوي.
• د ۱۹۴۶ د مارچ ۶مه - له چین او ویت مین سره له خبرو اترو وروسته، فرانسې د فرانسې په اتحادیه کې د ویتنام د پېژندلو تړون لاسلیک کړ. څه موده وروسته فرانسې په هایفونګ کې ځمکه ونیوله او د شمالي ویتنام پاتې برخه یې ونیوله. ویت مین له فرانسې او چین سره د خبرو اترو بهیر د وخت اخیستلو لپاره کاروي، ترڅو خپل وسله وال ځواک وکاروي او په شمال کې ټولې سیالې ملتپالې ډلې لمنځه یوسي.
• د ۱۹۴۶ ز کال دسمبر - د ویت مین او فرانسې ترمنځ خبرې اترې ناکامې شوې. ویت مین له هانوي نه کلیوالو سیمو ته ایستل شوی دی.
• ۱۹۴۷-۱۹۴۹ز کلونه ویت مین د شمالي ویتنام په لیرې پرتو کلیوالو سیمو کې له محدود بغاوت سره مبارزه کوي.
• ۱۹۴۹ ز کال، چینایي کمونیسټان د هـندوچین شمالي پولې ته ورسېدل. ویت مین فرانسویان له سرحدي سیمې نه وباسي او له شوروي اتحاد او چین نه یې په ډېره کچه د وسلو ترلاسه کول پیل کړي دي. وسلې د ویت مین له غیر منظم پراخ بغاوت نه په دودیزه اردو بدلوي.

۱۹۵۰ ز کال

• د ۱۹۵۰ زکال د چین د خلکو د آزادۍ اردو له خوا د چینایي ملتپالو ځواکونو په وسیله د هاینان ټاپو له نیولو وروسته ولسمشر ترومین په اندچینه کې د کمونیست ضد هڅو لپاره د ۱۰میلیونه ډالرو نظامي مرسته تصویب کړه. د دفاعي اتشې دفتر د ۱۹۵۰ ز کال په می کې په سیګون کې تاسیس شو، د ویتنام رسمي پېژندنه (د فرانسوي انډوچینا سره). دا په ویتنام کې د متحده ایالاتو د نظامي پرسونل د رسمي دندې پیل و. د متحده ایالاتو سمندري ځواک، اردو او هوایي ځواک پرسونل په دې وخت کې خپلې اړوند اتشې جوړې کړې.
• د ۱۹۵۰ ز کال سپتمبر - ټرومن د نظامي مرستې مشورتي ګروپMAAG)  ) انډوچینا ویتنام ته ولېږه، څو له فرانسې سره مرسته وکړي. ولسمشر ادعا وکړه، چې دوی د جنګي سرتېرو په توګه نه دي لیږل شوي؛ خو له ویت مین ځواکونو سره د مبارزې لپاره د فرانسې د ملاتړ په موخه د متحده ایالاتو د ۱۰میلیونه ډالرو په ارزښت نظامي تجهیزاتو د کارولو څارنه کوي.
• د کوریا د جګړې له پیلېدو وروسته ټرومن اعلان وکړ، چې:«په اندوچینا کې د فرانسې او متحدو ایالتونو ځواکونو ته د نظامي مرستې چمتو کولو کې چټکتیا ...» او د کمونیست ویت مین پر وړاندې د جګړې لپاره له اکمالاتو سره د مرستې لپاره ۱۲۳ غیر جنګي سرتېري لېږي.
• ۱۹۵۱ ز کال ټرومن د فرانسې د مرستې لپاره ۱۵۰میلیونه ډالر تصویب کړل.
• ۱۹۵۳ ز کال د نومبر په میاشت کې په انډوچینا کې فرانسوي قوماندان جنرال ناوار د متحده ایالاتو له جنرال مک ارتور نه وغوښتل، چې دوولس Fairchild C-119 الوتکې په پور ورکړي، چې د فرانسوي عملې له خوا یې الوتنې کېږي، ترڅو په ډین بیین فو کې د کاسټر عملیات اسانه کړي.
• ۱۹۵۴ز کال د جنوري په میاشت کې د ناور مرستیال د اضافي ټرانسپورټ الوتکې غوښتنه وکړه. د CIAله۲۴ پیلوټانوCAT)) سره خبرې اترې د مارچ په ۳مه پای ته ورسېدې، څو د متحده ایالاتو د هوایی ځواک 12 C-119 عملیات وکړي، د فرانسوي نښان په کارولو سره پټې الوتنې کوي، خو د USAFله خوا ساتل کیږي.
• ۱۹۵۴ ز کال، د فرانسې لوی درستیز جنرال پاول ایلي د فرانسوي ځواکونو د ژغورنې لپاره د امریکایي عملیاتو وړاندیز وکړ. د ولچر عملیات په چټکۍ سره پلان شوي وو، خو د اجماع د نشتوالي له امله تصویب نه شول.