خراساني تورکي ژبه

دا ژبه د شمالي خراسان، رضوي خراسان په ځینو سیمو او د سمنان ولایت په شمال کې ( ناردینو د ګلستان د شاوخوا سیمو ښه نوم دی) کې ویل کیږي. د یونیسکو د وروستي اټکل له مخې په ایران کې د دغې ژبې د ویونکو شمیر ۲۰۰ زرو ته راټیټ شوی دی.

په خراسان کې د ترکانو د شتون په اړه بېلابېل اقوال شته. ایوانوف د خراسان ترکان د هغو ترکي یرغلګرو پاتې شوني ګڼلي چې په دریمه پیړۍ کې یې له ترکستان څخه پر خراسان برید وکړ. فاري او سیدلي په ایران کې د اسلام له راتګ مخکې په خراسان او ترانش کې د ترکانو شتون تاریخ ته منسوب کړی دی. د هجري پېړۍ په لومړیو جغرافیایي منابعو کې هم د لوی خراسان په سیمو کې د خلجی ترکانو د شتون په اړه مواد شته. د جوهانسن په وینا په ایران کې زیاتره ترکان د سلجوقیانو مخالفان دي. سلجوقيان د غزا له قومونو څخه وو او د خراسان ترکان د همدغو غازي ترکانو له پاتې شونو څخه ګڼل کېږي

خراساني ترکي ژبه د خراسان ولایت د جوغتۍ ښار ، جوین ښار، خوشاب ښار، کلات ښار ، او د خراسان ولایت د رضوي ښار د نیشابور ښار په سرویلات او د شمالي خراسان ولایت د اسفرین ښار بام او صفي آباد برخو کې حاکمه ژبه ده. دا ژبه په بوجنورډ او شیروان کې هم ډیری ویونکي لري. دا ژبه د سمنان ولایت په شمال کې د کالپوش په سیمه کې مختلفې ژبې لري، چې تر ټولو پخوانۍ یې ناردین دی. دغه راز د شمالي خراسان ولايت په فروج ، ماني او سملغان او د خراسان ولايت د قوچان ، دراز ، فيروز ښار ، نيشابور او شهرګ په سيمو کې هم غږ لري، رضوي غږ لري.

د یونیسکو سازمان د نړۍ له خطر سره مخامخ یا متروکه ژبو یو اتلس چمتو کړی چې د ګوګل نقشې په مرسته انلاین لیدل کیدی شي. په دغه نوملړ کې د ایران هېواد ۲۵ له خطر سره مخامخې ژبې ښودل شوي، چې خراساني ترکي یوه له دغو ژبو څخه ده او د زیانمنې ژبې په توګه یادېږي.

د امریکایی پروفیسور ګیرنوټ وینډفور په وینا، خراسانی ترکیه په شپږو ژبو ویشل شوې ده:

۱- د خراسان په شمال لويديځ کې د بوجنوردي ژبه

۲- په شمالي خراسان کې د ګوچاني ژبه

۳- د خراسان په شمال ختیځ کې د مشهد د ګوجګي ژبه

٤- د سلطان آباد سبزوارې لهجې (جنوبي خراسان ترکي): دا له ژبپوهنې پلوه د ازري او ترکمن ژبو تر منځ پوله لري، خو د دواړو ژبو له جملې څخه نه ګڼل کېږي.

۵- د نیشابور پورتنۍ خرو ژبه (د خراسان سویل ختیځ ترکي)

۶- د مانه په دره او سملغان کې د لنګر ژبه

سربیره پردې، په یوه بله کټګورۍ کې، د آلمان د ګوتینګن پوهنتون د ترکيې د مطالعاتو د څانګې د مشر، پروفیسور ګیرارډ ډورفر د نظر له مخې، خراساني ترکیه په دریو سیمه ایزو ژبو ویشل شوې ده:

1. لويديځ بولۍ: بوجنورد او لاندې کلي
2. شرقي ژبي: شيروان، فروج، قوچان، درګز، کلات او لاندې کلي
3. سویلي ژبي: نیشابور، خارو علیا، سروولایت او ماتحت کلي

خراساني ترکي د اوغز ژبې له کورنۍ سره تړاو لري. په دې ډله کې اذربایجاني ترکي، استانبول ترکي ، ګګوز ژبه، ترکمن ژبه، سالار ژبه او قشقايي ترکي هم شامل دي.

• د خراسان ترکان
• شمالي خراسان ولایت

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Khorasani Turkic language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۸۹.