Amedeo Avogadro

Parèj che ij sò frej mas-cc, Amedeo Avogadro a l'era stàit anandià a jë studi ëd drit e a l'era laureasse dël 1796. Dlongh apress la làurea a l'ha ancaminà a anteressesse al savèj sientìfich, an dedicand-se an particolar a l'eletrologìa e a la chìmica, che an Piemont a j'ero ëd dissiplin-e motobin coltivà dzortut mersì a l'euvra ëd Giambattista Beccaria e Angelo Saluzzo.

Dal 1800 a l'ha ancaminà a frequenté ël cors universitari ëd Fìsica sperimental, tnù da Anton Maria Vassalli-Eandi. Dël 1803 e 1804 a smon a l'Academia dle Siense soe prime memòrie, sot-signà ëdcò da so frel Felice, bele che scasi tut ël travaj a fussa sò.
Dal 1806 al 1808 a l'é nominà arpetidor ëd fìsica al Colege dle provinse e dal 1809 al 1819, dzortut mersì a l'anteressament dël resior Prospero Balbo, professor ëd fìsica e matemàtica (visadì ëd filosofìa positiva) al liceo ëd Vërsèj.

Dël 1819 a dventa mèmber ëd l'Academia dle Siense ëd Turin e ambelessì a ancamin-a a travajé tant tanme consulent sientìfich për la concession dij brevet andustriaj (j'ansidit privilegi).
Ëd novèmber 1820 a l'é nominà a la cadrega ëd Fìsica fiamenga a l'Università ëd Turin, ma séghit ai batibeuj dël 1821 la cadrega a l'é abolìa già dël luj 1822.
Dal 1821, dzortut për vorèj ëd Paolo Ruffini, a dventa sòcio dla Socetà Italian-a dle Siense. Dal 1833 al 1850, Avogadro a mostra Fìsica fiamenga a l'Università, un cors destinà a la formassion dj'ansegnant ëd filosofìa positiva ant le scòle scondarie.

Bele che Avogadro a l'abia mai produvù d'arzultà originaj an matemàtica, ëdcò ant ës setor-sì soa coltura a l'era ëd livel motobin àut.
A l'é ocupasse ëdcò dl'antrodussion an Piemont dël sistema métrich decimal.

A pòrto sò nòm

• Laj d'Avogadro
• Nùmer d'Avogadro

Euvre

• Mémoire sur les masses relatives des molécules des corps simples, ou densités présumées de leur gaz, et sur la constitution de quelques-uns de leur composés, pour servir de suite à l'Essai sur le même sujet, publié dans le Journal de Physique, juillet 1811 (1814)
• Nouvelles considérations sur la théorie des proportions déterminées dans les combinaisons, et sur la détermination des masses des molécules des corps (1821)
• Mémoire sur la manière de ramener les composès organiques aux lois ordinaires des proportions déterminées (1821)
• Fisica dei corpi ponderabili, ossia Trattato della costituzione materiale de' corpi (n'euvra monumental: 4 lìber ëd pì che 900 pàgine mincadun, 1837-1841)