Święconka

Zestaw potraw wchodzących w skład święconki:

• jaja (symbol nowego życia) w postaci kolorowych pisanek, kraszanek;
• baranek (dawniej formowany z masła lub ciasta) w specjalnych formach, później cukrowy i z chorągiewką z napisem Alleluja lub z czekolady, symbolizujący zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa;
• sól kuchenna (która miała chronić przed zepsuciem);
• chleb;
• wędliny;
• chrzan;
• miód;
• pieprz;
• babka wielkanocna (w Polsce – ciasta świąteczne, pascha lub paska, niem. Osterbrot; nl. Paasbrood, wł. pane votivo).

Koszyk, najczęściej z wikliny, przystraja się listkami bukszpanu lub borowiny.

Oprócz Polski tradycja praktykowana jest także w innych krajach: graniczących ze Słowenią austriackich regionach Styrii, Karyntii, południowego Tyrolu oraz Bawarii. Święcone oznacza również uroczyste śniadanie wielkanocne. Zwyczaj ten ma wczesnośredniowieczną tradycję, korzeniami sięgającą prawdopodobnie czasów pogańskich. Błogosławieństwo żywności zgodnie z tradycją sięga VII wieku, z chlebem i jajkami odnotowane od XII wieku. Obrzęd ten znany był w rycie mediolańskim, rzymskim i starohiszpańskim. O przyjęciu w Polsce tego obrzędu potwierdziły źródła z przełomu XIII i XIV wieku. Euchologię Święconki ujednoliciła reforma potrydencka w Rituale Romanum z 1614, w Polsce od roku 1631 według rytuału piotrkowskiego. Obrzęd ten był atakowany przez reformację.

Obecnie w wielu miejscowościach święcenie potraw odbywa się nie wewnątrz, a przed kościołem, gdzie na wystawionych stołach na czas obrzędu wierni pozostawiają koszyki. Błogosławieństwo potraw w tradycyjnej formie przetrwało do dnia dzisiejszego w południowej Austrii, na terytorium Słowenii w regionach zamieszkałych przez Koczewarów oraz południowych Niemczech.

Obrzęd błogosławieństwa pokarmów na stół wielkanocny może być sprawowany przez kapłana lub diakona, a także przez ustanowionego lektora będącego alumnem seminarium duchownego.

 

Zwyczaj ten jest znany powszechnie od wieków w Polsce. W zachodnich regionach współczesnej Polski, które znalazły się w jej granicach po II wojnie światowej, święcenie potraw było jednak prawie nieznane. Przed 1945 rokiem na Kaszubach tylko zamożniejsi gburzy i szlachcice w Wielką Sobotę przywozili końmi proboszcza dla poświęcenia pożywienia świątecznego. Podobnie na Śląsku święcenie potraw w Wielką Sobotę odbywało się na dworach szlacheckich. Na Śląsku zwyczaj święconki upowszechnił się dopiero na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, docierając tu razem z mieszkańcami centralnej Polski.

W całej Polsce na stole wielkanocnym obok wędlin i ciast stawia się koszyk ze święconką, drobne różnice wynikają tylko z lokalnych tradycji. Śniadanie wielkanocne rozpoczyna zwyczaj dzielenia się poświęconym jajkiem, podobny w swej formie i symbolice do bożonarodzeniowego łamania się opłatkiem. Dawny zwyczaj na wsiach nakazywał, aby wracając ze święconym obejść dom trzy razy, zgodnie ze wskazówkami zegara, co miało wypędzić złe moce z gospodarstwa. W zamożnych domach na stole znajdowało się pieczone prosię, często z pisanką w pysku. Obok stały półmiski z mięsiwem, szynką, kiełbasą oraz ciasta. Głównym ciastem wielkanocnym do dzisiaj pozostała babka drożdżowa, tzw. baba wielkanocna. Popularne są również mazurki. Według badań CBOS (2000) w zwyczaju święcenia pokarmów w Wielką Sobotę uczestniczy 95% obywateli Polski. Poza Polską z obyczajem tym można się jeszcze spotkać na Słowacji i Zaolziu, na Białorusi, a także wśród polskich emigrantów^{[potrzebny przypis]}.

U chrześcijan wyznania prawosławnego tradycyjna święconka to słodki chleb, w tradycji rosyjskiej nazywany Кулич lub пасха. Słodki chleb ma swoją wielkanocną tradycję (pod różnymi nazwami) również na Białorusi, Ukrainie, Węgrzech, Czechach, Grecji, Turcji i Armenii.

Zobacz multimedia związane z tematem: Święconka

• pisanka

• Święconka wielkanocna bardzo mocno zakorzeniona jest w polskiej kulturze. radiomaryja.pl, 2024-03-30. [dostęp 2024-03-31].
• Wszyscy jesteśmy święconką? Żegnać się czy nie żegnać?. misyjne.pl, 2024-03-30. [dostęp 2024-04-01].