Zamek Dolny W Wilnie: Pałac przy placu Katedralnym w Wilnie

Znajduje się przy pl. Katedralnym, na wschód od katedry.

Zamek Dolny w Wilnie

Zamek Dolny, widok z pl. Katedralnego (2019)
Państwo	Litwa
Okręg	wileński
Miejscowość	Wilno
Adres	pl. Katedralny 4 01143 Wilno
Typ budynku	zamek rezydencyjny
Styl architektoniczny	renesansowy
Architekt	Bartolommeo Berrecci, Bernardinus de Gianottis, Benedykt Sandomierzanin; Ryszard Bitovtas (odbudowa)
Zniszczono	1799–1803
Odbudowano	2002–2009
Pierwszy właściciel	Zygmunt I Stary
Położenie na mapie Wilna Zamek Dolny w Wilnie
Położenie na mapie Litwy Zamek Dolny w Wilnie
54°41′09″N 25°17′21″E/54,685833 25,289167
Multimedia w Wiki Commons
Strona internetowa

Nie jest dotąd potwierdzone, że pierwszy zamek w stylu późnogotyckim powstał w tym miejscu za panowania Aleksandra Jagiellończyka, ponieważ nie ma na to dowodów. Bez wątpienia w latach 1528-1531 prace budowlane w tym miejscu były prowadzone z inicjatywy króla Zygmunta I Starego i królowej Bony Sforzy, którzy polecili wznieść budynki w stylu renesansowym. Przy budowie pracowali architekci: Bartolommeo Berrecci, Bernardinus de Gianottis i Benedykt Sandomierzanin. Prace w skrzydłach południowym (z bramą od strony placu) i wschodnim zakończono w 1531 roku. Do skrzydła wschodniego dobudowano od północy kwadratowe skrzydło w formie wieży określane jako pałac królowej Bony Sforzy.

Za panowania Zygmunta II Augusta dobudowano po 1544 roku od zachodu i północy (czyli od strony katedry) renesansowe skrzydło zwane Pałacem Nowym. Pracami kierował Giovanni Cini przy udziale Giovanniego Marii Mosca Padovano i Filippo Bartolommeo da Fiesole. Skrzydła pałacowe posiadały krużganki o nieznanej formie. Nieznany jest także program użytkowy i rozkład pomieszczeń. Pałac spełniał rolę rezydencji wielkoksiążęcej i rezydencji królów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, państwa federacyjnego złożonego z Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W 1610 r. podczas pobytu Zygmunta III Wazy pałac spłonął, po czym został odbudowany w stylu manierystycznym. W latach 40. XVII wieku na polecenie Władysława IV zamek został w znacznym stopniu rozbudowany pod kierunkiem Costante Tencalla w stylu wczesnobarokowym i wtedy też nadbudowano o jedno piętro główne skrzydła od południa i wschodu.

Zamek Dolny został zniszczony przez wojska moskiewskie w czasie wojny w latach 1655-1661 i nie został odbudowany, popadając w coraz większą ruinę. Po zajęciu Wilna przez Rosję w czasie III rozbioru Polski (1795) jego pozostałości zostały rozebrane w latach 1799-1803 na polecenie rosyjskiego gubernatora Friesela. Materiał rozbiórkowy został wykorzystany do budowy domów. Zachował się jedynie fragment skrzydła wschodniego sprzedany żydowskiemu kupcowi Abrahamowi Schlossbergowi, który przebudował je na dom mieszkalny. Po powstaniu listopadowym budynek przejęły władze carskie, które ufortyfikowały cały teren.

Zamek w okresie swojej świetności w XVII wieku miał kształt nieregularnego pięcioboku z najbardziej reprezentacyjnymi trójkondygnacyjnymi skrzydłami: wschodnim i południowym, przy którym od strony dziedzińca znajdowały się krużganki arkadowe. Cały gmach zwieńczony był attyką, którą zbudowano około 1645 roku w czasach Władysława IV Wazy.

Od 1987 roku na terenie zamku prowadzone były badania archeologiczne. W 2001 roku Sejm Republiki Litewskiej podjął decyzję o odbudowie zamku z przeznaczeniem na siedzibę prezydenta i muzea. Prace budowlane rozpoczęto w 2002 roku, a 17 marca 2004 roku premier Litwy Algirdas Brazauskas i mer Wilna Artūras Zuokas uroczyście wmurowali kamień węgielny. 6 lipca 2009 roku dokonano symbolicznego otwarcia Zamku. Wnętrza skrzydła wschodniego otrzymały stylizowany wystrój gotycki, skrzydła południowego renesansowy, natomiast skrzydła południowo-zachodniego wczesnobarokowy. Otwarcia dokonano w ramach obchodów tysiąclecia pierwszej historycznej wzmianki o Litwie. Koszt budowy, początkowo szacowany na trochę ponad 100 mln litów, już przekroczył 176 mln.

Dawne widoki Zamku Dolnego

•  
  Tomasz Makowski, Vilna Magni Ducatus Lithuaniae caput, 1600, fragment
•  
  rysunek Franciszka Smuglewicza z końca XVIII wieku, który posłużył do odbudowy
•  
  rys. Franciszek Smuglewicz, 1785
•  
  ok. 1797 r., rys. Pietro de Rossi
•  
  Karol Raczyński, Widok byłego jagiellońskiego zamku w Wilnie, 1832
•  
  Rekonstrukcyjny rysunek Zamku Dolnego z XIX w. rys. Napoleon Orda. Po lewej katedra wileńska.

Rekonstrukcja Zamku Dolnego

•  
  Brama główna
•  
  Model Zamku
•  
  Portal bramny z herbem Litwy
•  
  Dziedziniec arkadowy
•  
  Tzw. "Sala Tronowa"
•  
  Zrekonstruowane attyki

• Baszta Giedymina
• Zamek Górny w Wilnie

• Pałac wielkich książąt litewskich i jego odbudowa w kontekście doświadczenia europejskiego, Wilno 2009 ISBN 978-609-95074-0-8
• Krystyna Makowska, Współczesne badania archeologiczne Zamku Dolnego w Wilnie, Ochrona Zabytków 50/1, s. 91-96, 1997

• VALDOVŲ RŪMŲ PARAMOS FONDAS (Fundacja na Rzecz Odbudowy Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie): strona oficjalna. lvr.lt. [dostęp 2011-02-11]. (lit.).
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona