Strona (diateza) – kategoria gramatyczna, która sygnalizuje różnice w hierarchizacji argumentów predykatu wyrażane za pomocą środków formalnych, tj.
składniowych i morfologicznych.
Podstawą dla szerokiej, typologicznie umotywowanej definicji kategorii stron jest obserwacja, że istnieje pewna naturalna hierarcha argumentów czasownika, z których jeden (typowo: role semantyczne agensa oraz doświadczającego; ogólnie argument ten jest zwany aktorem) zajmuje najbardziej eksponowaną pozycję: pozycję podmiotu. W stronie biernej ten argument jest albo usuwany całkowicie, albo degradowany na mniej eksponowaną, nieobligatoryjną pozycję.
Kot jest myty
albo przesuwany na mniej eksponowaną pozycję
Kot jest myty przez Karolinę.
Przyjmuje się, że aby jakąś konstrukcję dowolnego języka można było unać za stronę bierną, powinna ona spełniać następujące kryteria:
Jak z wyżej wymienionych kryteriów wynika, na stronę składają się dwie operacje składniowe dezagentyzacja i (ewentualnie) przeniesienie jednego z argumentów (prototypowo patiensa) do pozycji podmiotu. Weźmy następujące zdania:
W zdaniach 2–5 agens się w ogóle nie pojawia w zdaniu, w zdaniu 1 agens został zdegradowany w pozycji we frazie z przyimkiem przez, mamy więc w zdaniach 1–5 do czynienia z dezagnetyzacją. Z kolei w zdaniach 1–3 oprócz dezagentyzacji nastąpiło przesunięcie patiensa (talerze) do pozycji podmiotu. O ile promocja argumentu jest warunkowana dezagentyzacją (agens „musi zrobić miejsce” patiensowi), o tyle dezagentyzacja jest możliwa bez promocji argumentu.
Języki dopuszczają przeniesienie do pozycji podmiotu różnych argumentów: język polski jest skrajnie restrykcyjny (przenieść można tylko dopełnienie bliższe), w innych językach można przenieść dopełnienie dalsze, np. w języku angielskim: John gave Mary a book → Mary was given a book, a nawet argument z frazy przyimkowej They talked about the problem. → The problem was talked about.
Z kolei w m.in. w niemieckim i łacinie można utworzyć stronę bierną od czasowników nieprzechodnich:
Sic itur ad astra dosł. „Tak jest chodzone do gwiazd”, polski odpowiednik tak idzie się do gwiazd
Es wurde getanzt dosł. „Było tańczone”, polski odpowiednik tańczono.
W języku polskim tradycyjnie wyróżniano trzy strony:
Zasada tworzenia form poszczególnych stron jest następująca:
Współczesne ujęcia nie przyjmują istnienia „strony zwrotnej”, ponieważ nie zachodzi w niej dezagentyzacja, jedynie zaimek zwrotny się sygnalizuje tożsamość agensa i patiensa (por. Ojciec myje siebie samego, Ojciec myje talerze).
W języku łacińskim istnieje grupa czasowników zwanych verba deponentia występujących formalnie w stronie biernej, ale mających znaczenie czynne.
This article uses material from the Wikipedia Polski article Strona (językoznawstwo), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.