Prusy Wschodnie: Prowincja Prus

Prowincja Prusy Wschodnie powstała po I rozbiorze Polski. Stolicą prowincji był Królewiec. W maju 1939 roku prowincja miała powierzchnię 36 991,71 km² i liczyła 2 488 122 mieszkańców.

Prusy Wschodnie

Provinz Ostpreußen

1772–1829 1878–1945
Flaga Herb
Hymn: Ostpreußenlied (Hymn Prus Wschodnich)
Język urzędowy	niemiecki
Stolica	Królewiec
Typ państwa	Prowincja pruska
Zależne od	1772–1871 Prusy 1871–1918 Cesarstwo Niemieckie 1919–1933 Republika Weimarska 1933–1945 III Rzesza
Głowa terytorium	Gauleiter Erich Koch
Powierzchnia  • całkowita	36 991,71 km²
Liczba ludności (1939)  • całkowita	2 488 122
Data powstania	1772
Data likwidacji	1945

 

W latach 1824–1829 funkcjonowała unia personalna między Prusami Zachodnimi i Prusami Wschodnimi, a w 1829 formalnie zjednoczono obie prowincje w jedną prowincję o nazwie Prusy. W 1878 r. unia została rozwiązana i wrócono do sytuacji z 1823 r. Po I wojnie światowej od Prus Wschodnich odłączono na mocy traktatu wersalskiego okręg działdowski (niem. Soldau), przyłączając go do Polski, oraz tzw. Okręg Kłajpedy, który przeszedł pod władanie Ligi Narodów, a w roku 1923 został anektowany przez Litwę. Do Prus Wschodnich przyłączono natomiast wschodnią część Prus Zachodnich, pozostałą we władaniu niemieckim po utworzeniu polskiego województwa pomorskiego, czyli tzw. polskiego korytarza. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego przeprowadzono ponadto plebiscyt w południowej części Prus Wschodnich (Warmia, Mazury i Powiśle) w sprawie przynależności tych ziem do Polski lub Niemiec (choć oficjalnie wybierano między „Polską” a „Prusami”). 97,8 procenta oddanych głosów padło wówczas na Prusy, a Polsce przyznano jedynie 8 gmin.

Na mocy układu poczdamskiego z 1945 r. Prusy Wschodnie zostały podzielone między Polskę (Warmia i Mazury) a ZSRR, przy czym Okręg Kłajpedy, zajęty przez Rzeszę Niemiecką w marcu 1939 r., ponownie przeszedł we władanie Litwy.

Po rozpadzie Związku Radzieckiego rosyjska część byłych Prus Wschodnich (obwód królewiecki) stała się eksklawą Federacji Rosyjskiej.

Stolica: Königsberg (Królewiec)

• Rejencja olsztyńska (Regierungsbezirk Allenstein)
• Rejencja gąbińska (Regierungsbezirk Gumbinnen)
• Rejencja królewiecka (Regierungsbezirk Königsberg)
• Rejencja zachodniopruska (Regierungsbezirk Westpreussen)

W latach 1939–1945 częściami Prus Wschodnich były również rejencja ciechanowska (Regierungsbezirk Zichenau) oraz „trójkąt suwalski”, a w latach 1941–1945 również rejencję zachodniopruską włączono zaś do Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie.

Szczegółowe podziały administracyjne rejencji znajdują się w poszczególnych opisach tych rejencji.

 

Obszar Prus Wschodnich pokrywały w większości tereny rolnicze (pola uprawne 51%, łąki i pastwiska 23%), ze stosunkowo niewielkim udziałem obszarów leśnych (18%, wobec średniej dla całych Prus 23%). Prusy Wschodnie cechował najzimniejszy klimat spośród wszystkich części Niemiec.

Prowincję zamieszkiwała głównie ludność niemieckojęzyczna, na Mazurach i Warmii występował stosunkowo duży (25–50%) odsetek ludności polskojęzycznej. Według szacunków w roku 1939 Prusy Wschodnie zamieszkiwało około 400 tys. osób deklarujących język polski jako główny. W badaniach uwzględniono jednak język, nie zaś narodowość i pochodzenie. Nad dolnym Niemnem zamieszkiwała ludność litewska – około 15-18 tysięcy w 1933 roku. We wschodniej części przeważali wyznawcy protestantyzmu (do 90% ludności), na zachodzie, a szczególnie na Warmii, większość stanowili katolicy.

Prusy Wschodnie cechowały niski poziom przyrostu naturalnego (niższy niż w pozostałych prowincjach Prus, czy w krajach sąsiednich) i jedna z najniższej gęstości zaludnienia w Niemczech, wynikająca głównie ze słabego poziomu rozwoju ekonomicznego tych terenów. Duża część ludności pracowała w rolnictwie (42,2% w 1931 roku), podczas gdy w przemyśle tylko 21,6% (w tym czasie średnia dla Niemiec wynosiła 39%).

Prowincja miała charakter wybitnie rolniczy, odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie był wyższy o kilkanaście procent w porównaniu do Cesarstwa Niemieckiego. Słabo rozwinięta w porównaniu z resztą kraju była sieć kolejowa (55 km/1000 km², wobec średniej 83 km/1000 km² dla Cesarstwa Niemieckiego).

W Prusach Wschodnich znajdowały się najdalej na północ wysunięte miasto Niemiec – Memel, oraz najdalej na wschód wysunięte miasto Niemiec – Schirwindt.

Na terytorium prowincji znajdowały się 3 twierdze: Königsberg, Pillau i Memel.

W czasach Cesarstwa Niemieckiego prawie całą powierzchnię Prus Wschodnich obejmowały I Korpus Armijny z siedzibą w Królewcu, oraz XX Korpus Armijny z siedzibą w Olsztynie.

 

 

 

Od 3 grudnia 1829 do 1 kwietnia 1878 Prusy Wschodnie były połączone z Prusami Zachodnimi.

 

Populacja największych miast prowincji w latach 1890 i 1925 oraz ich współczesna przynależność państwowa:

	miasto	pop. 1890	rejencja (1890)	pop. 1925	rejencja (1925)	źródło	2014
1.	Królewiec	161,666	królewiecka	279,926	królewiecka
2.	Elbląg	–		67,878	zachodniopruska
3.	Tylża	24,545	gąbińska	50,834	gąbińska
4.	Wystruć	22,227	gąbińska	39,311	gąbińska
5.	Olsztyn	19,375	królewiecka	38,105	olsztyńska
6.	Memel	19,282	królewiecka	–
7.	Malbork	–		21,039	zachodniopruska
8.	Gąbin	12,207	gąbińska	19,002	gąbińska
9.	Ostróda	9,410	królewiecka	16,482	olsztyńska
10.	Ełk	9,981	gąbińska	15,159	olsztyńska
11.	Braniewo	10,351	królewiecka	13,893	królewiecka
12.	Rastembork	7,304	królewiecka	13,859	królewiecka
13.	Kwidzyn	–		13,721	zachodniopruska

• Hymn Prus Wschodnich
• Akt Tylżycki

• Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.brak strony w książce

• Podział Prus Wschodnich
• Prusy Wschodnie na niemieckiej mapie turystycznej. lima-wiederladetechnik.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-27)].