Województwo Świętokrzyskie Oleśnica: Miasto w województwie świętokrzyskim

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie świętokrzyskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Oleśnica

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Oleśnicy
Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Oleśnica
Prawa miejskie	1470–1869; 2019
Burmistrz	Leszek Juda
Powierzchnia	10,06 km²
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	1742 173 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	28-220
Tablice rejestracyjne	TSZ
Położenie na mapie gminy Oleśnica Oleśnica
Położenie na mapie Polski Oleśnica
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Oleśnica
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Oleśnica
50°27′00″N 21°03′00″E/50,450000 21,050000
TERC (TERYT)	2612034
SIMC	0257118
Urząd miejski ul. Nadstawie 1 28-220 Oleśnica
Multimedia w Wiki Commons
Strona internetowa

Prawa miejskie w latach 1470–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019.

Oleśnica była osadą szlachecką. Początkowo była siedzibą rodu Oleśnickich. Pierwszym znanym właścicielem Oleśnicy był łowczy krakowski Zbigniew z Oleśnicy (Krzyżanowski) h. Dębno (ok. 1330-1358). Z Oleśnicy pochodził biskup, uczestnik bitwy pod Grunwaldem, późniejszy kardynał Zbigniew Oleśnicki, wnuk Zbigniewa Krzyżanowskiego, syn Dobiesława (Dobka). W późniejszym okresie Oleśnica była własnością Zborowskich i Lanckorońskich.

W roku 1406 występuje Piotr Kostka, sołtys oleśnicki, co oznacza, że wieś posiadała prawo niemieckie przynajmniej od końca XIV w. Jej ludność ocenia się na około 300 osób. W roku 1450 Jan z Oleśnicy nadał wszystkim swoim ponad 40 wsiom w ziemi sandomierskiej prawo niemieckie. W drugiej połowie XV w. Oleśnica należała do Andrzeja Oleśnickiego i obejmowała folwark dziedzica, łany kmiece i karczmę z rolami.

W XVI w. Oleśnica była niewielkim ośrodkiem rzemieślniczym. W 1520 karczmarzem był niejaki Marcin Chabuch. Wieś posiadała też hamernię. Lokacja miasta na prawie niemieckim na gruncie wsi miała miejsce w 1546 r., na prośbę Mikołaja Herbuta Odnowskiego na podstawie zezwolenia królewskiego. Akt nadawał miastu 2 jarmarki - na Niebowzięcie NMP i św. Urbana - targ w sobotę i 8 lat wolnizny. Miasto jednak rozwijało się powoli i było słabo zabudowane. W 1569 r. nowy właściciel Oleśnicy, Piotr Zborowski, wyznaczył miastu plac pod ratusz, browar i słodownię. Potwierdził też wcześniejsze nadanie 6 ról, 2 stawów, błonia oraz 3 przyłanków, z których jeden należał do łaźni a drugi do wójtostwa "ku używaniu, a nie przedaniu". W 1579 r. miasto zapłaciło czynsze od 2 łanów miejskich, 12 rzemieślników, 8 komorników oraz 2 garnców gorzałczanych. W 1591 r. w mieście stało 98 budynków, z tego 25 przy Rynku, co oznacza, że był otoczony zabudową podobnie jak dziś. Ludność liczyła około 600 osób.

W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu. Zbór kalwiński założył tu w 1563 r. Marcin Zborowski. W XVII w. Lanckorońscy starając się podźwignąć miejscowe rzemiosło zorganizowali cechy: kuśnierski, krawiecki oraz wspólny, który grupował rzemieślników z 10 różnych specjalności. W 1673 r. Oleśnica wraz z dworem liczyła zaledwie 184 mieszkańców.

Na początku XVIII w. w czasie III wojny północnej miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Aby podnieść je z upadku właściciele wyjednali u króla Augusta II Mocnego przywilej na 12 jarmarków w roku. Liczba domów w Oleśnicy wzrosła do 130 w 1788 r. Jednakże rozbiory Polski i położenie w strefie przygranicznej, między zaborem rosyjskim i austriackim, spowodowało zastój gospodarczy i zahamowanie dalszego rozwoju. W 1827 r. Oleśnica miała 888 mieszkańców. Do tego czasu przybyło tu tylko 5 domów. W XIX wieku osada słynęła ze swoich mistrzów murarskich, cenionych i poszukiwanych w południowej części Królestwa Kongresowego. W 1869 r. Oleśnica utraciła prawa miejskie.

W 1960 r. wieś miała 1965 mieszkańców. Do 1975 r. miejscowość znajdowała się w powiecie buskim, województwa kieleckiego. Po reformie administracyjnej W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

W pobliżu Oleśnicy powstała nowoczesna i jedna z największych aktualnie w Polsce cegielnia koncernu Wienerberger AG. Zakład zatrudniający około 60 pracowników może produkować do 230 mln pustaków porotherm rocznie.

W Oleśnicy znajduje się szkoła podstawowa.

Rada Gminy Oleśnica przyjęła 27 lipca 2018 uchwałę (w formie apelu) w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich. Apel ten zakłada pominięcie wszystkich obowiązujących w tym względzie procedur w celu „upamiętnienia bohaterskiej walki polskich powstańców, zadośćuczynienie dotychczas wyrządzonym krzywdom oraz uczczenia 100 rocznicy odzyskania przez państwo polskie niepodległości i 155 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego”. Apel trafił do MSWiA, w związku z czym minister podjął decyzję o wszczęciu procedury odnośnie do nadania statusu miasta Oleśnicy, występując do Rady Gminy o przedstawienie opinii poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami. Stanowisko przekazano premierowi Mateuszowi Morawieckiemu a 13 września 2018 wydano odpowiednią uchwałę odnośnie do konsultacji społecznych. Konsultacje odbyły się w terminie od 28 września do 3 października 2018 a wyniki prezentują się następująco: a) gmina Oleśnica (frekwencja 41,14% = 1335 osób): za 79,40% (1060 osób), przeciw 13,86% (185 osób); wstrzymało się 6,74% (90 osób); b) miejscowość Oleśnica (frekwencja 40,09% = 617 osób): za 85,57% (528 osób), przeciw 10,05% (62 osób); wstrzymało się 4,38% (27 osób); gmina Oleśnica bez miejscowości Oleśnica (frekwencja 42,09% = 718 osób): za 74,09% (532 osób), przeciw 17,13% (123 osoby); wstrzymało się 8,78% (63 osoby). W związku z powyższym Rada Gminy Oleśnica podjęła 4 października 2018 uchwałę wyrażającą pozytywną opinię w sprawie nadania liczącej 1853 mieszkańców Oleśnicy praw miejskich. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony.

• Neogotycki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP z połowy XIX wieku wybudowany na fundamentach gotyckiej świątyni z XV wieku. Rozbudowany pod koniec XIX wieku.
• Figura z 1911 r.
• Krzyż z 1912 r.

• Cmentarz żydowski w Oleśnicy

• Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, ElżbietaE. Bajkiewicz-Grabowska (red.), IwonaI. Swenson (red.), ZofiaZ. Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866 .brak strony (książka)
• Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967
• Teresa Romańska-Faściszewska, Oleśnica. Wydawnictwo ALLELUJA, Kraków 2007, ISBN 978-83-89660-74-9. Rozdział: „Wiek szesnasty w Oleśnicko-Zborowskich losach”, s. 95–104.

• Oleśnica 2 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 471 .