Leopold Infeld: Polski fizyk teoretyk, profesor UW

20 sierpnia 1898 w Krakowie, zm. 15 stycznia 1968 w Warszawie) – polski fizyk teoretyk, profesor uniwersytetów w Toronto i w Warszawie, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1955–1957).

Leopold Infeld

Leopold Infeld (1938)
Data i miejsce urodzenia	20 sierpnia 1898 Kraków, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	15 stycznia 1968 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Wojskowy na Powązkach
Zawód, zajęcie	fizyk
Odznaczenia
Multimedia w Wiki Commons
Cytaty w Wikicytatach

Infeld zajmował się głównie klasyczną teorią pola, w tym ogólną teorią względności Einsteina i klasyczną elektrodynamiką. Latami współpracował z Albertem Einsteinem – w fizyce, popularyzacji tej nauki i jej historii – oraz był jego biografem. Infeld publikował także z noblistą Maksem Bornem i sam był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (w 1964).

Infeld był również działaczem politycznym, zwłaszcza antywojennym – jako członek Światowej Rady Pokoju (ang. WPC) i sygnatariusz Manifestu Russella-Einsteina z 1955 roku. Sprzeciwiał się również cenzurze w socjalistycznej Polsce.

Początki w Europie

Urodził się w Kazimierzu w Krakowie, który w tym czasie należał do Austro-Węgier. Jego rodzicami byli Salomon Infeld, żydowski kupiec handlujący skórami, i Estera z domu Kohane, a jego starszą siostrą dziennikarka Felicja Stendigowa. Naukę rozpoczął w żydowskiej szkole religijnej. Następnie uczył się w gimnazjum. Maturę uzyskał w 1916 z bardzo dobrym wynikiem i ojciec zezwolił mu na studia fizyki na uniwersytecie. Jako obywatel Austro-Węgier został wcielony do armii austriackiej i w jej szeregach brał udział w I wojnie światowej. Po zwolnieniu ze służby wojskowej rozpoczął studia fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1920, aby kontynuować studia, wyjechał do Berlina, gdzie poznał Alberta Einsteina. W Berlinie uczęszczał na wykłady Maxa Plancka i Maxa von Lauego. Doktorat uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1921. Promotorem jego pracy doktorskiej był profesor Władysław Natanson.

Po ukończeniu studiów nie otrzymał pracy na uniwersytecie. Uczył w żydowskim gimnazjum w Będzinie. W 1922 został zatrudniony jako dyrektor w żydowskim gimnazjum koedukacyjnym w Koninie. W 1924 został nauczycielem fizyki w żydowskim żeńskim gimnazjum w Warszawie. Napisał wtedy pierwsze prace naukowe. Posadę asystenta na uniwersytecie udało mu się objąć dopiero po 8 latach, gdyż czyniono mu przeszkody, jak sam twierdził, z powodu żydowskiego pochodzenia. W 1930 został asystentem w katedrze Fizyki Teoretycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie następnie uzyskał habilitację. W 1932 podczas pobytu w Lipsku napisał dwie prace, które stają się początkiem jego międzynarodowej kariery:

Pierwszą z tych prac napisał razem z holenderskim matematykiem van der Waerdenem. Rozwinęli w niej tzw. rachunek spinorowy do postaci stosowalnej w ogólnej teorii względności (van der Waerden wprowadził wcześniej rachunek spinorowy do szczególnej teorii względności). W drugiej pracy Infeld znalazł postać równania Diraca w czasoprzestrzeniach ogólnej teorii względności.

Kolejnym etapem w karierze naukowej Infelda był dwuletni (1933–1935) pobyt na Uniwersytecie Cambridge w Wielkiej Brytanii w charakterze stypendysty Fundacji Rockefellera. Poznał tam Maxa Borna. Efektem ich współpracy było uogólnienie klasycznej elektrodynamiki Maxwella w taki sposób, aby możliwy był nielinowy opis pola elektromagnetycznego (tzw. elektrodynamika nieliniowa lub elektrodynamika Borna-Infelda). Teoria ta była krokiem pośrednim na drodze do elektrodynamiki kwantowej.

Pobyt w Ameryce Północnej

Po odrzuceniu jego kandydatury na stanowisko profesora w Wilnie, w 1936 został stypendystą w Instytucie Studiów Zaawansowanych w Princeton i rozpoczął współpracę z Albertem Einsteinem. Wynikiem tej współpracy były prace dotyczące równań ruchu w ogólnej teorii względności (tzw. teoria Einsteina-Infelda-Hoffmanna). Podczas dwuletniego pobytu w Princeton Infeld przy współpracy z Einsteinem napisał książkę Ewolucja fizyki. Stała się międzynarodowym bestsellerem – w ciągu siedemdziesięciu lat od chwili publikacji miała ponad 200 wydań.

W 1938 roku został profesorem fizyki na Uniwersytecie Toronto w Kanadzie. Prace z tego okresu dotyczyły kosmologii relatywistycznej i teorii faktoryzacji (jedna z metod rozwiązywania zagadnienia własnego). W Toronto Infeld pracował do roku 1950. Kanadę był zmuszony opuścić po tym, jak oskarżono go niesłusznie o kontakty z komunistami w Polsce i możliwości sprzedaży im tajemnic wojskowych (dotyczących broni nuklearnej). Nie chcąc stracić posady w Kanadzie i nie znając realiów komunistycznej Polski po II wojnie światowej, całkowicie zależnej od ZSRR, Infeld próbował pracować początkowo w Polsce biorąc urlop z Uniwersytetu w Toronto, na co władze kanadyjskiego uniwersytetu nie zgodziły się. Za pracę w komunistycznej Polsce, w Kanadzie został pozbawiony obywatelstwa kanadyjskiego i ogłoszony narodowym zdrajcą. W 1995 Infeld został zrehabilitowany i Uniwersytet w Toronto nadał mu pośmiertnie tytuł swojego Profesora Emeritusa.

Powrót do Polski

 

 

W 1950 roku objął katedrę fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Warszawskim. Wspólnie z Wojciechem Rubinowiczem założył Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1952 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, w latach 1952–1965 był członkiem jej prezydium. W roku 1953 rozpoczął pracę w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk. W 1955 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki teoretycznej, a w szczególności za prace z teorii grawitacji oraz elektrodynamiki nieliniowej. W 1962 zorganizował w podwarszawskiej Jabłonnie konferencję naukową na temat postępów w fizyce relatywistycznej. Pojawili się tam najwybitniejsi fizycy tamtych lat – m.in. Paul Dirac i Richard Feynman – jak i lat późniejszych, np. Witalij Ginzburg i Roger Penrose. W 1960 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki.

Infeld miał doktorantów, którzy zostali potem znaczącymi teoretykami, jak Andrzej Trautman i Iwo Białynicki-Birula.

Był sygnatariuszem Listu 34, w którym intelektualiści protestowali przeciw cenzurze w Polsce.

Życie prywatne

Był czterokrotnie żonaty:

• Po raz pierwszy ożenił się 5 października 1919 w Krakowie z Fanny Billig (ur. 20 czerwca 1898 w Kolbuszowej). Z tego małżeństwa miał syna Henryka Ryszarda (ur. 17 sierpnia 1925 w Krakowie). Rozwód pierwszego małżeństwa uzyskał 27 maja 1929 w Oddziale X Cywilnym sądu grodzkiego w Krakowie.
• Po raz drugi ożenił się prawdopodobnie w 1929 z Haliną (nazwisko nieznane). Jego druga żona zmarła po ciężkiej chorobie w 1932.
• Po raz trzeci ożenił się ze swoją kuzynką Doris Infeld w Londynie w Wielkiej Brytanii 6 października 1934. 11 marca 1939 uzyskał rozwód w hrabstwie Dade na Florydzie w USA.
• Po raz czwarty ożenił się 12 kwietnia 1939 w New Jersey z amerykańską matematyczką Helen Mary, z domu Schlauch (1907–1993), siostrą Margaret Schlauch (1898–1986), córką Williama Storba Schlaucha (1873–1953), wybitnego matematyka, profesora New York University. Leopold i Helen Mary Infeldowie mieli dwoje dzieci: syna Eryka, profesora fizyki teoretycznej, oraz córkę Joan.

Lepold Infeld był ateistą. Został pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza Wojskowego na Powązkach (kwatera A 27-Tuje-21).

Infeld opublikował kilkanaście książek, po polsku i po angielsku; oprócz dzieł popularnonaukowych i wspomnień napisał też powieść historyczną o francuskim matematyku Galois.

• 1933: Nowe drogi nauki. Kwanty i materja, Mathesis Polska, Warszawa.
• 1938: The Evolution of Physics. The Growth of Ideas from the Early Concepts to Relativity and Quanta, wspólnie z A. Einsteinem, Simon & Schuster i Cambridge University Press.

• 1998: czwarte wydanie polskie Ewolucja fizyki. Rozwój poglądów od najdawniejszych pojęć do teorii względności i kwantów, seria: Klasycy nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa.

• 1950: Whom the Gods Love. The Story of Evariste Galois.

• Wydanie polskie Wybrańcy bogów. Powieść o życiu Ewarysta Galois.

• 1950: Albert Einstein, Charles Scribner’s Sons, New York;
  • 1956: wydanie polskie PWN, Warszawa.
• 1956: Moje wspomnienia o Einsteinie, Iskry, Warszawa.
• 1960: Motion and Relativity, wraz z Jerzym Plebańskim, Pergamon, Oksford.
• 1964: Szkice z przeszłości: Wspomnienia, PIW, Warszawa.
• 1967: Kordian, fizyka i ja, PIW, Warszawa.
• 1978: Why I Left Canada, McGill-Queen’s University Press, Montreal.
• 1980: Quest: An Autobiography, Chelsea, New York (pierwsze wydanie 1965).

• Order Sztandaru Pracy I klasy (16 lipca 1954)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)

• Równania Einsteina-Infelda-Hoffmanna
• Teoria Borna-Infelda

• Eryk Infeld, Leopold Infeld, seria: Polish men of science, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1978.
• Eryk Infeld, Leopold Infeld, „Postępy Fizyki”, nr 4/2011, s. 154–177.
• Eryk Infeld, Babie lato Alberta Einsteina, „Świat Nauki”, 10/2004, s. 86–92.
• Joanna Nalewajko-Kulikov: Infeld Leopold, [w:] Żydzi Polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 140–141. ISBN 978-83-7427-392-3.

Polskojęzyczne

• Prace Leopolda Infelda dostępne w Sieci (Katalog HINT)
• Sylwetka prof. Leopolda Infelda w PKF na stronie Repozytorium Cyfrowe
• Andrzej Kajetan Wróblewski, Biogram Leopolda Infelda, strona Wydziału Fizyki UW [dostęp 2021-07-05].
• Mira Suchodolska, Iwo Białynicki-Birula i Łukasz Turski, Wśród naukowców zawsze byli lizusi władzy. (...), „Dziennik Gazeta Prawna”, 7 stycznia 2017 [dostęp 2021-07-05] – wywiad, m.in. o Leopoldzie Infeldzie.
• Leopold Infeld słowami swojego ucznia Iwa Białynickiego-Biruli (film, część I)
• Leopold Infeld słowami swojego ucznia Iwa Białynickiego-Biruli (film, część II)

Anglojęzyczne

• Electrodynamics, książka poświęcona elektrodynamice (po ang. i w PDF), rozdział 6. zawiera wprowadzenie do teorii Borna-Infelda