Medal 10-Lecia Polski Ludowej: Polskie cywilne odznaczenie państwowe

Medal zaprojektowany został w 1954 roku przez Józefa Gosławskiego. Odznaczenie przyznawano w okresie od 22 lipca 1954 do 22 lipca 1955.

Medal 10-lecia Polski Ludowej

Awers
Baretka
Ustanowiono	12 maja 1954
Wycofano	zak. nad. 22 lipca 1955
Wielkość	∅ 40 mm
Wydano	267 671
Powyżej	Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
Poniżej	Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie
Projektant	Józef Gosławski
Multimedia w Wiki Commons

Medal 10-lecia Polski Ludowej ustanowiony został na mocy dekretu Rady Państwa z 12 maja 1954 roku. Ów dekret określał ogólne zasady nadawania odznaczenia wymieniając zawody, których przedstawiciele mogliby medal otrzymać. Okres, w którym przewidywano wyróżnianie ograniczono do jednego roku – od 22 lipca 1954 do 22 lipca 1955. Ustalono, że dana osoba może zostać wyróżniona tylko raz; przewidziano również możliwość utraty odznaczenia w przypadku utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz jeżeli osoba uznana została za niegodną posiadania medalu lub gdy nadanie odznaczenia nastąpiło w wyniku wprowadzenia w błąd. Koszty związane z wykonaniem oraz nadawaniem medalu przypisano państwu. Zapowiedziano także opracowanie statutu medalu.

W tym samym dniu przyjęta została Uchwała Rady Państwa z dnia 12 maja 1954 – Statut „Medalu 10-lecia Polski Ludowej”. W statucie określono wygląd odznaki, doprecyzowano zasady nadawania, opisano tryb składania wniosków o nadanie medalu, a także sposób wręczenia i noszenia odznaczenia. Zgodnie z treścią uchwały medal nadawano:

W dalszej kolejności Statut wymieniał dziedziny, w których zasługi stanowiły szczególną podstawę do otrzymania medalu. Były to m.in. podnoszenie wydajności pracy, przekraczanie planowych zadań, wzorowe prowadzenie gospodarstwa rolnego, skuteczne wdrażanie systemów przynoszących oszczędności, zasługi w dziedzinie handlu i usług, rozwój nauki i upowszechnianie wiedzy, rozwój kultury i sztuki, rozwój szkolnictwa, służby zdrowia, kultury fizycznej i sportu, podnoszenie poziomu pracy rad narodowych, usprawnianie administracji, walka z biurokracją, działania na rzecz wzrostu aktywności politycznej. Warunkiem uzyskania odznaczenia była również praca w Polsce Ludowej od pierwszego roku po wyzwoleniu. Nadanie medalu po czasie krótszym możliwe było jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach.

Wnioskować o nadanie medalu mogli członkowie Rządu, kierownicy centralnych urzędów, naczelne władze organizacji politycznych, społecznych i spółdzielczych oraz prezydia wojewódzkich rad narodowych. Z inicjatywą mogły wystąpić organy podlegające wymienionym podmiotom. Formularz, w którym zawarty był wniosek, wymagał podania danych personalnych osoby, danych dotyczących przebiegu jej pracy zawodowej oraz jej działalności od 1944 roku, a także krótki opis całokształtu pracy zawodowej, działalności oraz postawy społecznej. W przypadku zatrudnionych w zakładach pracy wymagana była również opinia kierownictwa oraz zakładowej organizacji partyjnej i związkowej. Z kolei w przypadku chłopów indywidualnych i członków spółdzielni produkcyjnych wymagane było przedstawienie opinii prezydium powiatowej rady narodowej.

W precedencji odznaczeń zajmował miejsce po medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” a przed Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie.

Utrata mocy prawnej Statutu „Medalu 10-lecia Polski Ludowej” nastąpiła wraz z wejściem w życie Uchwały Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie orderów i odznaczeń.

Odznaka zaprojektowana została w roku 1954 przez polskiego rzeźbiarza i medaliera Józefa Gosławskiego. Jej wygląd opisany jest w paragrafie 1 Statutu, do którego dołączono też załącznik w postaci wzoru rysunkowego. Zgodnie z treścią uchwały medal jest jednostronny, a jego średnica to 40 mm. Obrzeże medalu jest rowkowane poprzecznie w płaszczyźnie zwężające się dośrodkowo, podzielone w sześciu równych odstępach ornamentem z liści dębowych, wysuniętych poza krąg medalu. W środku znajduje się okrągła, wklęsła tarcza o średnicy 20 mm, obramowana otokiem o średnicy 5 mm. Na tarczy znajduje się wizerunek trzech stojących postaci. Jedna z nich trzyma flagę państwową z biało-czerwonej emalii, druga snop żyta, zaś trzecia książkę. W dolnej części otoku widnieje napis 1944 22 VII 1954, a w górnej znajduje się ornament z liści laurowych. Powierzchnia z grupą figur oraz uchwyty medalu są oksydowane, natomiast otok złocony. Rewers jest gładki, srebrzony i lekko zmatowany.

Medalowi towarzyszy baretka w kształcie prostokąta o ściętych rogach. Na jej środku widnieje cyfra rzymska X. Z tyłu baretki zamocowana jest agrafka, która umożliwia przypięcie medalu.

Wraz z medalem wręczano legitymację odznaczeniową, która była dokumentem zaświadczającym o wyróżnieniu. Zgodnie z treścią Statutu, Wręczenie powinno mieć charakter uroczysty, mobilizujący pracowników danego zakładu pracy bądź mieszkańców danej miejscowości do zwiększenia wysiłków w pracy i działalności na rzecz państwa. Jako okazje przewidziane do wręczenia odznaczenia wymieniono:

• obchody 10-lecia Polski Ludowej;
• uroczyste sesje rad narodowych i akademie;
• zebrania w związku z uruchomieniem nowych zakładów pracy;
• zjazdy i konferencje;
• uroczystości inauguracji, bądź zakończenia roku akademickiego i szkolnego;
• zebrania pracowników;
• zebrania wiejskie.

Organami uprawnionymi do wręczania odznaczenia były:

• Przewodniczący Rady Państwa;
• członek Rady Państwa;
• członek Rządu;
• poseł;
• wiceminister;
• kierownik centralnego urzędu;
• przewodniczący lub członek prezydium wojewódzkiej, powiatowej lub miejskiej rady narodowej.

Ponadto w przypadku nadania medalu za granicą uprawnienia do jego wręczenia posiadał szef urzędu dyplomatycznego lub konsularnego. Z kolei w przypadku żołnierzy odznaczenie wręczyć mógł dowódca wojskowy upoważniony przez Ministra Obrony Narodowej, a pracownikom bezpieczeństwa osoby upoważnione przez Ministra Bezpieczeństwa Publicznego.

Zgodnie z Instrukcją Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń medal noszono na prawej stronie piersi. Baretkę sporządzano ze wstążki o szerokości 37 mm, w kolorze czerwonym. Statut przewidywał noszenie medalu z okazji świąt państwowych, na posiedzeniach Sejmu i rad narodowych, na uroczystych zebraniach i akademiach oraz przy otrzymywaniu orderu lub odznaczenia. Inne okoliczności uzależniono od uznania osoby odznaczonej.

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej.

Nazwiska wszystkich osób odznaczonych Medalem 10-lecia Polski Ludowej wymienione są w aktach prawnych zawierających decyzje Rady Państwa i opublikowane są w Monitorze Polskim. Wśród wyróżnionych znajdują się m.in. aktorzy (np. Gustaw Holoubek, Franciszek Pieczka, Wieńczysław Gliński), artyści (np. Stanisław Sikora, Jan Cybis), czy wojskowi (np. Tadeusz Krepski, Stanisław Skalski). Jedną z osób wyróżnionych był także Józef Gosławski – projektant odznaczenia. Rzeźbiarz odznaczony został 28 lutego 1955 na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

Łącznie przyznano 267 671 Medali 10-lecia Polski Ludowej.

Poprawna nazwa odznaczenia to Medal 10-lecia Polski Ludowej. Często spotkać można błędne sposoby zapisu tej nazwy, lub też zmienioną jej formę, jak np.: Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej, Medal 10-lecia PRL, czy też Medal 10-lecia.

• Medal 30-lecia Polski Ludowej
• Medal 40-lecia Polski Ludowej

• Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009. ISBN 978-83-62248-00-1.brak strony w książce
• Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989, s. 133. ISBN 83-223-2287-9.
• Dekret z dnia 12 maja 1954 r. o odznaczeniu „Medal 10-lecia Polski Ludowej”. (Dz.U. z 1954 r. nr 23, poz. 82)
• Uchwała Rady Państwa z dnia 12 maja 1954 r. – Statut „Medalu 10-lecia Polski Ludowej”. (M.P. z 1954 r. nr 45, poz. 636)
• Lista osób odznaczonych „Medalem 10-lecia Polski Ludowej”
  • Lista nr 1 (M.P. z 1955 r. nr 99, poz. 1387)
  • Lista nr 2 (M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400)
  • Lista nr 3 (M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410)
  • Lista nr 4 (M.P. z 1955 r. nr 104, poz. 1411)
• Ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach. (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66)
• Uchwała Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie orderów i odznaczeń. (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 120)
• Instrukcja Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń. (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 122)
• Uchwała Rady Państwa z dnia 6 stycznia 1977 r. w sprawie opisu odznak orderów i odznaczeń oraz sposobu ich noszenia. (M.P. z 1977 r. nr 2, poz. 13)