Darwinizm: Model ewolucji oparty na doborze naturalnym

Ten artykuł dotyczy teorii rozwoju życia. Zobacz też: inne znaczenia.

Teoria stała się fundamentem nauki o ewolucji organizmów oraz wpłynęła na myśl filozoficzną. Twórców odwołujących się do teorii ewolucji Darwina w dziełach filozoficznych określa się jako darwinistów. Myśl filozoficzna odwołująca się do teorii ewolucji nie jest jednorodna. Poszczególni autorzy tworzą frakcje, a na łamach czasopism odbywa się dyskurs pomiędzy nimi. Teoria Darwina wpływa zarówno na naukę, jak i politykę. Kontekst społeczny i polityczny prowadzi do zakłócenia nauki ideologią, czego efektem jest odmienne przedstawianie poglądów w poszczególnych tradycjach narodowych. Interpretacja ewolucji biologicznej wzbogacona o osiągnięcia genetyki doprowadziła do powstania neodarwinizmu, koncentrującego się na zmianach w genotypie i fenotypie organizmu. Koncepcja ta jednak nie pozwoliła na pełne wyjaśnienie znanych biologii zjawisk. Rozwinięcie teorii Darwina określane jako nowoczesna synteza ewolucyjna (ang. modern synthesis) doprowadziło do dwóch ujęć nazwanych neodarwinizmem. Pierwsze z nich koncentruje się na działaniu genów i traktuje organizm jako replikator. Drugie poświęca więcej uwagi plastyczności organizmów i zmianom adaptacyjnym. Powstał także holistyczny darwinizm, który dostrzega ewolucję na wszystkich poziomach organizacji życia, w tym na poziomie superorganizmów, jakim są społeczeństwa. Paradygmat darwinizmu holistycznego wywołuje konsekwencje nie tylko w biologii, lecz także w naukach społecznych, szczególnie w ekonomii i politologii.

Główna idea teorii ewolucji została przedstawiona przez Alfreda Wallace’a i Karola Darwina w roku 1858 na zebraniu Towarzystwa Linneuszowego. Do koncepcji doboru naturalnego obaj naukowcy doszli niezależnie. Szczegóły teorii Darwin przedstawił w dziele O powstawaniu gatunków, którego pierwsze wydanie ukazało się w roku 1859. Ideą przewodnią darwinizmu jest koncepcja doboru naturalnego, nazywana walką o byt. Jednak zarówno Darwin, jak i Wallace wielokrotnie tłumaczyli, że sformułowania tego nie należy traktować dosłownie, lecz metaforycznie. Walka o byt polega więc na ciągłym współzawodnictwie osobników jednego gatunku albo osobnikami różnych gatunków lub też jest to walka z fizycznymi warunkami środowiska. Darwin podtrzymał też ogólnie koncepcję Lamarcka o ciągłych i stopniowych zmianach organizmów, odrzucając możliwość cudownej interwencji w ich powstaniu. Powstawanie gatunków uznał za efekt istniejących praw przyrody. W książce Darwina pojawiła się też ważna dla teorii ewolucji hipoteza o pochodzeniu wszystkich istniejących współcześnie organizmów od jednego przodka.

Część tez zostało (po licznych dyskusjach) przyjęte jeszcze za życia Darwina. Teoria doboru naturalnego zyskała potwierdzenie dzięki badaniom ekologicznym i biogeograficznym. Kluczowych dowodów na potwierdzenie monofiletyczności życia na Ziemi dostarczyła dopiero biologia molekularna.

Do sformułowania współczesnej teorii ewolucji, opartej na przemyśleniach Darwina, ale adekwatnej do stanu wiedzy w wieku XX, wybitnie przyczynił się Theodosius Dobzhansky swoją syntezą ewolucjonizmu Darwina z genetyką mendlowską opublikowaną w książce pt. Genetics and the Origin of Species (1937) i wielu innych.

W zakresie filozofii i światopoglądu konsekwencją idei ewolucji jest zakwestionowanie teoretycznych podstaw poglądów teocentrycznych i antropocentrycznych. Filozoficzne wizje historii naturalnej rozeszły się z wizjami teologii naturalnej, a status gatunku ludzkiego zrównał się ze statusem innych gatunków.

Osobne artykuły: Darwinizm społeczny i Ekonomia ewolucyjna.

 

Darwinizm zainspirował nauki społeczne do nowego sposobu myślenia. Zwrot do rasistowskiego myślenia nastąpił, kiedy zaczęto stosować teorię Darwina do społeczeństw ludzkich. Darwinizm społeczny został w tym kontekście stworzony przez Galtona, a następnie szeroko zaakceptowany w sferach akademickich. Ówczesne odkrycia naukowe przyczyniły do społecznego poparcia dla zastosowań darwinizmu w sferze życia społecznego. Rozkwitła eugenika. Od późnego XIX wieku, aż do końca II wojny światowej, eugenika miała silny wpływ na publiczne i zdrowotne ustawodawstwo w Europie i w USA.

Zdaniem Kennetha Millera ewolucja często bywała przesadnie stosowana (ang. overapplied) i nadinterpretowywana (over-interpreted), wystarczy spojrzeć na eugenikę. Nadzieję daje to, że nauka koryguje się sama z czasem. Dave Wilson dodaje w tym kontekście, że korekcje w nauce możliwe są tylko, kiedy istnieje różnorodność opinii. Pomimo rozpowszechnionych sugestii, darwinizm nie daje podstaw do żadnej z form rasizmu, seksizmu, nacjonalizmu lub imperializmu ani moralnych przesłanek dla zwolenników hasła „przetrwania najlepszych”. Nie wyklucza, ani nie uznaje za nienaturalne współpracy i altruizmu. Współcześnie idee Darwina wykorzystywane są do tłumaczenia zjawisk społecznych, których wyjaśnieniem zajmują się nauki społeczne.

W dziele „O pochodzeniu człowieka” Darwin napisał:

Robert Richards (2013) potwierdził, że Darwin akceptował koncepcję hierarchii ras. Autor zaznacza jednak, że Darwin nie był twórcą tej koncepcji; hierarchie ras tworzyli autorzy działający jeszcze przed Darwinem, tacy jak Karol Linneusz, Johann Friedrich Blumenbach, Georges Cuvier i Carl Gustav Carus, a Darwin jedynie przyjął koncepcję powszechnie w jego czasach przyjmowaną w literaturze naukowej.

Teoria Piotra Kropotkina

Piotr Kropotkin w książce Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju opublikowanej w roku 1902 skrytykował tezy darwinizmu społecznego. Odwołując się do swoich obserwacji, dokonanych na zwierzętach i ludziach, zauważa, że przedstawiona przez Darwina walka o byt wyraża się zarówno w konkurowaniu osobników jednego gatunku o ograniczone zasoby środowiska, jak i współpracą pomiędzy osobnikami. Swoje wnioski odniósł także do ludzi twierdząc, że tak jak wojny i eksterminacja są zjawiskami istniejącymi naturalnie i powszechnie tak samo powszechna jest wzajemna pomoc, która prowadzi do kreatywności i rozwoju. Kropotkin napisał:

Koncepcje współpracy przedstawione przez Kropotkina i innych neodarwinistów znalazły także potwierdzenie w królestwie roślin. W latach 80. XX wieku okryto istnienie sieci mikoryzowych, umożliwiających wzajemną pomoc pomiędzy osobnikami tego samego a nawet różnych gatunków (zob. nieantagonistyczne interakcje międzygatunkowe, biocenoza, struktura ekosystemu).

Osobne artykuły: kreacjonizm (pseudonauka), kreacjonizm młodej Ziemi i inteligentny projekt.

Zobacz hasło darwinizm w Wikisłowniku

• ewolucyjna biologia rozwoju
• teistyczny ewolucjonizm

• Michał Heller, Tadeusz Pabjan: Elementy filozofii przyrody. Kraków: Copernicus Center Press, 2014. ISBN 978-83-7886-065-5.

• JamesJ. Lennox JamesJ., Darwinism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 26 maja 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07]  (ang.).