Empèri Songai

Durant tota l'Edat Mejana, èra un reiaume menor de la region, generalament vassalizat per leis Estats pus poderós de la region. Durant lo sègle XV, aprofichèt lo declin e la fragmentacion de l'Empèri de Mali per venir la poissança dominanta de la vau de Nigèr e dau sud-oèst de Sahara. Pasmens, a la fin dau sègle XVI, l'Empèri deguèt faciar l'expansionisme marròquin en Sahara. En 1591, sei fòrças foguèron esquichadas a la batalha de Tondibi e l'Estat Songai dispareguèt en quauqueis annadas.

Aguent lo contraròtle de minas de sau e d'aur importantas, l'Empèri Songai èra una poissança economica majora de son periòde gràcias a sei produccions e a son ròtle dins lo comèrci transsaharian. Sei sobeirans formèron tanben una cort reiala brilhanta a Timboctó en atirant de religiós, de letruts e de scientifics.

Lo periòde de Gao

 

L'Empèri Songai èra inicialament un pichon reiaume de la vau de Nigèr centrat sus la vila de Gao. Au sègle VII, èra un Estat menor que foguèt vassalizat per lei poissanças majoras d'Africa de l'Oèst, especialament lo Reiaume de Ghana e l'Empèri de Mali. La fondacion d'aqueu Reiaume de Gao se debanèt durant lo sègle VII a partir de populacions songais e berbèras dirigidas per un cap berbèr dich Za el-Ayamen. Lei Berbèrs implicats dins aqueu procès avián fugit Magrèb après la conquista de la region per leis Arabis. De mestissatges entre lei doas populacions menèron a la formacion de la dinastia dei Dia que sa capitala foguèt installada a Kukia. Lo transferiment dau sèti dau poder a Gao aguèt luòc vèrs 1010. Aqueu periòde veguèt tanben la conversion dei sobeirans a l'islam. De maubres portaires d'inscripcions en arabi mòstran l'existéncia de relacions comercialas amb Al Andalós.

Vèrs 1300, Gao deguèt reconóisser la senhoriá de l'Empèri de Mali. Lo reiaume foguèt alora integrat dins l'ensemble d'Estats vassaus situats dins l'esfèra d'influéncia maliana. Dins aquò, durant lo sègle XIV, aquela dominacion foguèt contestada per mai d'un vassau. Lei Songais aguèron un ròtle important dins aqueu procès en pilhant la capitala de Mali vèrs 1400.

Lo periòde imperiau

La formacion de l'Empèri Songai aguèt luòc durant lo rèine de Sonni Ali Ber (1464-1492). Cap militar abil, auriá creat una armada professionala formada d'una infantariá, d'una cavalariá e d'una marina fluviala. En 1468, conquistèt la vila de Timboctó e repossèt lei Toarègs. Puei, conquistèt lei reiaumes qu'èran sortits de la zòna d'influéncia maliana coma Jenne. A sa mòrt, una brèva guèrra civila permetèt a Askia Muhammed (1493-1528) de reversar la dinastia Sonni e de fondar la dinastia Askia.

Lo poder askia se raprochèt deis olemas e dei mitans religiós de Timboctó, de Gao e de Jenne per legitimar son usurpacion. Au nivèu religiós, aquò prenguèt la forma d'una rompedura amb la politica relativament toleranta dau periòde precedent e desplacèt la capitala a Timboctó. Acabèt ansin l'islamizacion de la region. En parallèl, pacifiquèt lei regions perifericas e melhorèt l'administracion. Divèrsei guèrras li permetèron de conquistar lei regions de Katsina e de Gobir e lei vilas de Kano e d'Agadez. Pasmens, a l'èst, limitèt son expansion per defugir un contacte dirècte amb lo Reiaume de Borno. Pasmens, vengut bòrni, foguèt reversat per son fiu Askia Monzo Mussa (1528-1531). Una certana instabilitat durèt fins au rèine d'Askia Ishaq I^èr (1539-1549) que capitèt d'arrestar d'incursions marròquinas còntra lei minas de sau de l'Empèri. Puei, lo lòng rèine d'Askia Daud (1549-1582) marca l'apogèu de l'Empèri qu'agantèt son extension maximala e que conoguèt pauc de trèbols intèrnes.

Pasmens, la mòrt d'Askia Daud engendrèt un periòde d'instabilitat politica novèu. Lo sultan de Marròc, Ahmed al-Mansur (1578-1603), s'interessèt tanben tornarmai ai minas sahelianas car cercava de ressorsas per s'opausar a la richessa d'Espanha alimentada per l'aur sud-american. Ben organizada, l'expedicion marroquina èra constituïda de 5 000 òmes equipats d'armas de fuòc. Aquela superioritat tecnologica li permetèt d'esquichar l'armada songai a la batalha de Tondibi lo 13 de març de 1591. Lei Marroquins ocupèron lei vilas principalas e fondèron lo Pachalicat de Timboctó, comandament militar mai ò mens autonòm que permetèt a Marròc de mantenir son influéncia dins la vau de Nigèr fins au sègle XIX. Lei caps de la dinastia Askia se retirèron dins la region de la vila actuala de Niamey onte mantenguèron un Estat, dich Reiaume de Dendi, fins a la conquista de la region per França en 1901. Pasmens, perdiguèron son importància politica.

La prosperitat economica de l'Empèri Songai es un dei factors de sa poissança. D'efiech, èra un element clau dau comèrci transsaharian dei sègles XV e XVI en centralizant lei produccions de marchandisas e de bens preciós de la region, especialament l'aur, la sau, l'evòri, leis esclaus e leis espècias, per leis exportar vèrs lo nòrd d'Africa e lo bacin mediterranèu. En retorn, èra la destinacion principala dei vendas de bens en provenància dau nòrd (objèctes manufacturats, blat, dàtils, cavaus...). Èra tanben productor de sau e de bens preciós coma de pèus d'ipopotam destinadas a la fabricacion de bloquiers de cuer reputats en Marròc.

L'aur e, dins una mendra mesura la sau, èran lei pivòts d'aquelei cambis. Aquò explica lo besonh constant dei sobeirans songais de mantenir sa dominacion ò son influéncia sus lei minas ò sus lei regions productritz. En particular, lo contraròtle de la mina de sau de Teghazza foguèt un enjòc major fins a la fin dau sègle XVI.

 

Leis activitats culturalas aguèron una plaça importanta dins la societat songai. D'efiech, sei sobeirans s'inscriguèron rapidament dins l'eiretatge culturau laissat per lo Reiaume de Ghana e de l'Empèri de Mali e sostenguèron lei mitans intellectuaus. Aquò foguèt facilitat per lei cambis culturaus tradicionaus entre lei reiaumes dau sud de Sahara per un interès politic destinat a legitimar la dominacion songai sus la region. L'islam, necessari per mantenir de relacions comercialas amb leis Estats musulmans, i tenguèt inicialament un ròtle relativament feble avans de tenir un ròtle preponderant pendent lo periòde Askia. D'efiech, la dinastia Askia sostenguèt fòrça leis elèits religiós de Timboctó qu'èra lo centre intellectuau principau de la region. Askia Muhammed lei protegiguèt e assaièt d'atraire de sabents, generalament de matematicians, de gramaticians e de teologians, en provenància d'Egipte, de Marròc e d'Espanha dins la vila. En despiech dau discors religiós rigorista de la dinastia, laissèron una certana libertat intellectuala e, lèu, lei mitans intellectuaus de Timboctó desvolopèron un ensenhament pròpri qu'esièt pas de criticar certaneis aspèctes dau saber d'Egipte, centre major de la pensada musulmana de l'epòca.

Pasmens, fau nòtar que la cultura de l'Empèri Songai èra limitada ai vilas. Lei zònas ruralas e lei païsans interessèron pauc lo poder centrau. Ansin, a la fin dau sègle XVI, quand l'Empèri s'afondrèt, l'islamizacion dei campanhas èra fòrça febla e, de còps, quasi inexistenta. Es l'exili dei religiós vèrs de refugis situats en defòra dei vilas que permetèt la penetracion de la religion au sen de la paisanariá. Avancèt lentament mai èra globalament acabada au sègle XVIII.

Liames intèrnes

Bibliografia

• (fr) Sékéné Mody Cissoko, Tombouctou et l'Empire songhay : épanouissement du Soudan nigérien aux XVe-XVIe siècles, L'Harmattan, 1996.
• (fr) Jean Jolly, Histoire du continent africain : De la préhistoire à 1600, L’Harmattan, 1996.
• (fr) Olivier Walther, La construction historique de la région frontalière du Dendi (Afrique de l’Ouest), tèsi, 2008.

Nòtas e referéncias