Inötö ba Danö Niha meföna no lafa'oli wanötöi ira satua moroi yawa, sifaudu ngenoli inötö ba zisara ngaluo, ba zisamigu, ba zisara waŵa, ba zidöfi, ba tanöbö'önia.
Ba Danö Niha khö ndra satua meföna so wamotöi ngenoli ginötö ba sisara ngaluo, ya'iada'e:
Talu mbongi (Li Indonesia tengah malam) : 00.00 WIB
Aefa talu mbongi (Li Indonesia lepas tengah malam) : 00.30 – 02.00 WIB
Samuza kearö (Li Indonesia waktu terjaga pertama) : 02.00 – 02.30 WIB
Miwo manu siföföna (Li Indonesia ayam berkokok pertama) : 02.30 – 03.00 WIB
Miwo manu simendrua (Li Indonesia ayam berkokok kedua) : 03.00 – 03.30 WIB
Miwo manu simedölu (Li Indonesia ayam berkokok ketiga) : 03.30 – 04.00 WIB
Miwo manu sifadoro (Li Indonesia ayam berkokok beruntun) : 04.00 – 04.30 WIB
Miwo manu safuria (Li Indonesia ayam berkokok terakhir) : 04.30 – 05.00 WIB
Mofanö zamölö akhe (Li Indonesia berangkat penyadap aren) : 05.00 – 05.30 WIB
Afusi newali ma oroma newali (Li Indonesia mulai terang halaman) : 05.30 – 05.45 WIB
Mohede riŵi (Li Indonesia jangkrik berbunyi) : 05.45 – 06.00 WIB
Tumbu luo (Li Indonesia matahari terbit) : 06.00 WIB
Ahulö wongi, mofanö niha ba halöŵö (Li Indonesia orang berangkat kerja) : 06.30 – 07.00 WIB
Te'anö niha ba halöŵö (Li Indonesia para pekerja telah memulai kegiatannya) : 07.00 – 07.30 WIB
Otufo namo (Li Indonesia embun pagi kering) : 08.00 WIB
Ibörögö numalö yaŵa luo (Li Indonesia matahari sudah mulai naik) : 09.00 WIB
Mohede riŵi (Li Indonesia jangkrik berbunyi) : 05.45 – 06.00 WIB
Tumbu luo (Li Indonesia matahari terbit) : 06.00 WIB
Ahulö wongi, mofanö niha ba halöŵö (Li Indonesia orang berangkat kerja) : 06.30 – 07.00 WIB'
Te'anö niha ba halöŵö (Li Indonesia para pekerja telah memulai kegiatannya) : 07.00 – 07.30 WIB
Otufo namo (Li Indonesia embun pagi kering) : 08.00 WIB
Ibörögö numalö yaŵa luo (Li Indonesia matahari sudah mulai naik) : 09.00 WIB
Numalö yaŵa luo (Li Indonesia matahari sudah naik) : 10.00 WIB
Lumalö yomo zondrino (Li Indonesia pulang ke rumah yang memasak) : 11.00 WIB
Mangawuli zimilo (Li Indonesia matahari sudah naik) : 11.30 WIB
Inötö wemanga ba zitalu luo (Li Indonesia waktu makan siang) : 11.45 WIB
Laluo (Li Indonesia tengah hari) : 12.00 WIB
Ahole yöu (Li Indonesia miring ke barat) : 13.00 WIB
Manaere yöu (Li Indonesia condong ke barat) : 14.00 WIB
Aruru yöu (Li Indonesia longsor ke barat) : 15.00 WIB
Aso'a yöu (Li Indonesia tumbang ke barat) : 16.00 WIB
Mangawuli zimilo (Li Indonesia pulang para pekerja) : 17.00 WIB
Aekhu luo (Li Indonesia matahari terbenam) : 18.00 WIB
Manuge manu (Li Indonesia ayam pergi tidur) : 18.15 WIB
Manunu fandru (Li Indonesia menyalakan lampu) : 18.30 WIB
Mondrino gö bongi (Li Indonesia memasak nasi untuk makan malam) : 19.00 WIB
Fatutu ogömi (Li Indonesia telah gelap) : 19.30 WIB
Asoso gö bongi (Li Indonesia makanan malam masak) : 20.00 WIB
Manga niha ba zibongi (Li Indonesia makan malam) : 20.00 – 20.45 WIB
Monganga afo bongi (Li Indonesia makan sirih malam) : 20.45 – 21.30 WIB
Mörö niha (Li Indonesia orang pergi tidur) : 21.30 – 22.00 WIB
Ahono mörö niha (Li Indonesia Orang terlelap) : 22.00 – 23.00 WIB
Saraö tö talu mbongi (Li Indonesia hampir tengah malam) : 23.00 – 23.30 WIB
Talu mbongi (Li Indonesia tengah malam) : 00.00 WIB, ba tefatofu zui ba ngaluo ganetenia.
.
Ngenoli ginötö ba zisamigu
Ba Danö Niha khö ndra satua meföna so 7 (fitu) ngaluo (Li Indonesia hari) ero samigu, ya'iada'e:
Migu (Li Indonesia Minggu, Li Inggris Sunday)
Sinaya (Li Indonesia Senin, Li Inggris Monday)
Salasa (Li Indonesia Selasa, Li Inggris Tuesday)
Rabu (Li Indonesia Rabu, Li Inggris Wednesday)
Khami (Li Indonesia Kamis, Li Inggris Thursday)
Zumaha (Li Indonesia Jum'at, Li Inggris Friday)
Satu (Li Indonesia Sabtu, Li Inggris Saturday)
Ngenoli ginötö ba sisara waŵa
Ba Danö Niha khö ndra satua meföna so wamotöi ngenoli ginötö ba sisara waŵa molo'ö famaigi baŵa barö mbanua, ya'iada'e:
Sambua Desa'a
Dua Desa'a
Tölu Desa'a (Li Indonesia bulan sabit)
Öfa Desa'a
Lima Desa'a
Önö Desa'a
Mewitu Desa'a
Meŵalu Desa'a
Meziŵa Desa'a
Mawulu Desa'a
Mewelezara Desa'a
Mewelendrua Desa'a
Meweledölu Desa'a
Mewele'öfa Desa'a
Tuli (Li Indonesia bulan purnama)
Solumö'ö ma Samuza Akhömi
Mendrua Akhömi
Medölu Akhömi
Mendröfa Akhömi
Melima Akhömi
Me'önö Akhömi
Mewitu Akhömi
Meŵalu Akhömi (börö zikho)
Meziŵa Akhömi (sikho)
Mewulu Akhömi (Börö Mugu)
Mewelezara Wa'aekhu (Angekhula Mugu)
Felendrua Wa'aekhu (Börö Ndriwakha)
Sambua lö Aekhu (Talu Ndriŵa)
Aekhu Mbaŵa (Ahakhöŵa)
Fasulöna. Aefa da'ö mangawuli zui “Sambua Desa'a”
Fama'oli fo'inötö ba zidöfi
Ba Danö Niha khö ndra satua meföna so ngenoli fanötöi fo'inötö ba zidöfi wa'ara (Li Indonesia selama satu tahun) molo'ö wamaigi wa'atodege waö-waö ndröfi “Sara Wangahalö”. Döfi Sara Wangahalö da'ö nihörögö sitobali tandra khö ndra satua meföna, lafotöi “Famaigi döfi” (Li Indonesia mengamati bintang) nano “Fatutu ogömi (Li Indonesia telah gelap): ± 19.30 WIB ba zibongi.
Bakha ba zidöfi wa'ara so felendrua kali tohare Desa'a, ba felendrua kali so Duli. Ba no tefaosa 7 (fitu) gangolifa Ndröfi Wangahalö, ya'iada'e:
Inötö Wamohu tanö nowi, folowi naha gowi ma folowi laza (Döfi wangahalö fetaronia ba zibözi önö tanö ba gatumbukha) faudu ba Döfi Masehi (sekitar April – Mei).
Inötö Wananö fakhe (Döfi wangahalö fetaronia ba zibözi walu) faudu ba Döfi Masehi (sekitar Juni – Juli).
Inötö Wanese ma fangofösi börö wakhe (Döfi wangahalö fetaronia ba zibözi fulu) faudu ba Döfi Masehi (sekitar Agustus – September).
Inötö Wanese si mendrua ma moweto wakhe (Döfi wangahalö fetaronia ba zibözi felendrua) faudu ba Döfi Masehi (sekitar Oktober – November).
Inötö Mewo ma mamasi ba zahulö (Döfi wangahalö fetaronia ba zibözi fele'öfa ma ba zibözi dua tanö'owi) faudu ba Döfi Masehi (sekitar Desember ke awal Januari).
Inötö Wamasi (Döfi wangahalö fetaronia ba zibözi fele'önö ma ba zibözi öfa tanö'owi) faudu ba Döfi Masehi (sekitar Januari – Februari).
Inötö Wamakha ma fangofösi börö gowi ba zabe'e tanö (Döfi wangahalö fetaronia ba zibözi feleŵalu ma ba zibözi önö tanö'owi) faudu ba Döfi Masehi (sekitar akhir Februari – akhir Maret).
Fanötöi ba zisamuza inötö
Ba Danö Niha khö ndra satua meföna oya ngawalö wamaedogö fanötöi ba zi samuza fo'inötö, duma-dumania ya'iada'e:
Ha mamö'i hörö (Sekitar 1 detik)
Ahou ba manu (Sekitar 2 detik)
Sandrohu wikhowikho (Sekitar 6 detik)
Aboto lölö afo (Sekitar 2 menit)
Alölö afo (Sekitar 5 menit)
Ahakhö roko sisara (Sekitar 10 menit)
Mo'otu nidanö ni'ukhugö (Sekitar 15 menit)
Sambadu fofanö (Sekitar 30 menit)
Dua mbadu (Sekitar 1 Jam)
Matonga luo (Sekitar 6 Jam)
Ma'öma'ökhö (Sekitar 12 Jam)
Sara luo sara wongi (24 Jam, satu hari satu malam)
Samigu (Seminggu atau 7 hari)
Sara waŵa (Satu bulan)
Mowua rigi (Sekitar 3 bulan)
Mowua nohi (Sekitar 6 tahun)
Owalusö ndraono (Sekitar 18 tahun)
Ba tanöbö'önia.
Umbu
This article uses material from the Wikipedia Li Niha article Inötö ba Danö Niha, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Konten tersedia di bawah CC BY-SA 4.0 kecuali dinyatakan lain. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Li Niha (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.