9. November: Datum/Tied

November is de 313. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 314. Dag.

In’n Verloop vun de Historie hett dat siet 1848 eenige Begevenheiten op’n 9. November geven, de sünners för Düütschland grote politische Bedüden harrn. Manch eener snackt dorüm bi’n 9. November ok vun’n „Schicksalsdag för de Düütschen“.

Politik un Sellschop

• 1313: In de Slacht vun Gammelsdörp sett sik de latere König Ludwig de Bayer gegen sien Vedder Friedrich de Schöne dör
• 1799: Napoléon Bonaparte maakt mit Ünnerstütten vun sien Broder Lucien en Staatsstriek un beendt dormit offiziell de Franzöösch Revolutschoon.
• 1848: De Revolutschoon vun 1848/49 in’n Kaiserdom Öösterriek: De linksliberal Afordente in de Frankforter Natschonalversammeln Robert Blum warrt na dat End vun de Oktoberrevolutschoon hinricht, ofschonst he Afordentenimmunität harr.
• 1888: Jack the Ripper bringt Mary Jane Kelly, sien vermodlich letzt Opper, üm.
• 1918: Novemberrevolutschoon: Maximilian vun Baden verklort eegenmächtig dat Afdanken vun Wilhelm II. un överdriggt Friedrich Ebert de Amtsgewarfen. Friedrich Scheidemann rööpt in Frankfort de Düütsch Republiek ut. To lieken Tiet rööpt Karl Liebknecht in Berlin de düütsche Räädrepubliek ut.
• 1923: In München warrt de Hitler-Ludendorff-Putsch vun de bayerisch Landspolizei blödig daalslahn.
• 1938: Riekspogromnacht, allerwegens in Düütschland weert Jöden ümbröcht, Synagogen afbrennt un Geschäften in Dutt neiht
• 1953: Kambodscha tredt ut de Union Française ut un warrt dordör unafhangig vun Frankriek.
• 1965: Op de Philippinen winnt Ferdinand Marcos de Präsidentschapswahlen gegen Diosdado Macapagal.
• 1969: De linksradikale Grupp Tupamaros West-Berlin leggt en Bomb in dat jüüdsch Gemeenhuus in Berlin. De Bomb explodeert aver nich.
• 1974: Dat Rode Armee Frakschoon-Mitglied Holger Meins blifft na 58 Daag Hungern in’n Gefängnis dood.
• 1989: Wegen en Versehen vun den SED-Funktschonäär Günter Schabowski maakt de DDR „op’n Slag“ de innerdüütsch Grenz open un de Berliner Muer fallt.
• 1990: Mary Robinson övernimmt as eerste Fro de Präsidentschap vun Irland.

Weertschop

• 1907: De Gouverneur vun Süüdafrika, General Louis Botha, schenkt den britsch König Edward VII. to’n 66. Geboortsdag den Cullinan, den gröttsten Rohdemanten, de je funnen worrn is.

Kunst, Kultur un Bowark

• 1732: De Oper Adriano in Siria vun Antonio Caldara warrt in Wien ooropföhrt.
• 1843: Dat Thalia-Theater, det öllste Theater vun Hamborg, warrt grünnt.
• 1881: Dat 2. Klavierkonzert vun Johannes Brahms warrt in Budapest ooropföhrt.
• 1896: De Oper Jungfru i Tornet (dt.: Die Jungfrau im Turm) vun Jean Sibelius warrt in Helsinki ooropföhrt.
• 1911: De Oper Der Bergsee vun Julius Bittner warrt in Wien ooropföhrt.
• 1953: In Kassel warrt de eerste Footgängerzoon vun ganz Düütschland open maakt.

Wetenschoppen un Technik

• 1944: Otto Hahn warrt mit den Nobelpries för Chemie uttekend.
• 1967: Bi’n Start vun de Saturn V-Rakete warrt ok de Hittbeschirmen vun Apollo 4 test.
• 1991: Eerste Spood bi’t Energiemaken dör Karnfusoin warrt in de Forschungsanlaag Joint European Torus (JET): För twee Sekunnen warrt en energielevernd Plasma schapt.
• 2005: De ESA-Ruumsond Venus Express warrt vun’n Weltruumbahnhof Baikonur in Kasachstan na de Venus losschaten.

Katastrophen

• 1872: In Boston maakt en Füer över Nacht meist de ganze Innenstadt toschannen. Tomindst 20 Lüüd blievt dood un ungefäähr 73 Millionen US-Dollar Schaden kommt tohopen.

• 1810: Bernhard von Langenbeck, düütsch Chirurg.
• 1818: Iwan Sergejewitsch Turgenew, russ’sch Schriever.
• 1841: Eduard VII., König vun Grootbritannien.
• 1873: Fritz Thyssen, düütsch Ünnernehmer.
• 1880: Rudolf Karel, tschechisch Komponist.
• 1885: Hermann Weyl, düütsch Mathematiker.
• 1897: Ronald G. W. Norrish, britsch Chemiker un Nobelpriesdräger.
• 1905: Erika Mann, düütsch Schrieverin un Schauspelerin
• 1906: Muggsy Spanier, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1967)
• 1925: Helmut Rohde, düütsch Politiker un Bundsminister († 2016)
• 1926: Martin Benrath, düütsch Schauspeler.
• 1928: Werner Veigel, düütsch Nahrichtensnacker
• 1929: Imre Kertész, ungarsch Schriever un Nobelpriesdräger († 2016)
• 1934: Carl Sagan, US-amerikaansch Astronom un Schriever
• 1936: Michail Tal, sowjetsch un lettsch Schachpeler († 1992)
• 1937: Cliff Bole, US-amerikaansch Speelbaas († 2014)
• 1939: Björn Engholm, düütsch Politiker
• 1941: Tom Fogerty, US-amerikaansch Musiker
• 1944: Herbert Wimmer, düütsch Footballnatschonalspeler
• 1952: Jack Szostak, US-amerikaansch Mulekularbioloog un Nobelpriesdräger
• 1954: Dietrich Thurau, düütsch Radrennfohrer
• 1960: Andreas Brehme, düütsch Footballnatschonalspeler († 2024)
• 1961: Werner Wölbern, düütsch Schauspeler
• 1964: Sonja Kirchberger, öösterrieksch Schauspelerin
• 1964: Robert Duncan McNeill, US-amerikaansch Schauspeler, Speelbaas un Filmproduzent
• 1965: Karoline Eichhorn, düütsch Schauspelerin
• 1968: Axel Schultz, düütsch Boxer.
• 1974: Sven Hannawald, düütsch Skispringer.

• 1809: Paul Sandby, britsch Maler.
• 1871: Caroline Lauska, düütsch Malerin (* 1787)
• 1921: Gyula Breyer, ungaarsch Schachspeler (* 1893)
• 1944: Frank James Marshall, US-amerikaansch Schachspeler (* 1877)
• 1952: Chaim Weizmann, israelsch Politiker un Staatspräsident
• 1967: Charles Bickford, US-amerikaansch Schauspeler (* 1891)
• 1970: Charles de Gaulle, franzöösch General un Staatspräsident (* 1890)
• 1974: Holger Meins, düütsch Terrorist bi de RAF.
• 1976: Gottfried von Cramm, düütsch Tennisspeler.
• 1999: Marjorie Van Ryn, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1908)
• 2005: Kocheril Raman Narayanan, indisch Politiker un Staatspräsident.
• 2005: Wilhelm Walcher, düütsch Physiker
• 2011: Har Gobind Khorana, indisch-US-amerikaansch Molekularbioloog un Nobelpriesdräger (* 1922)
• 2012: Leaford Bearskin, US-amerikaansch Indianer-Hööftling un Offizier (* 1921)