5. September: Datum/Tied

September is de 248. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren ist dat denn de 249 Dag.

Politik un Sellschop

• 1165: Rokujō, de minnerjohrig 79. japaansch Kaiser kummt up den Thron.
• 1543: De Belagern von Nizza geiht to Enn.
• 1698: De russ’sche Zar Peter de Grote verbüdd dat Boortdrägen as ut de Mood.
• 1774: In Philadelphia, USA, fangt de eerste Kontinentalkongress an.
• 1774: De Weltreisende Thomas Cook deckt op sien tweete Reis en Grupp vun Eilannen op, de he Niegkaledonien nöömt.
• 1800: De Briten erovert Malta.
• 1836: De Republiek Texas wählt Sam Houston to’n eersten Präsidenten.
• 1914: In’n Eersten Weltkrieg fangt de Marneslacht an, de an Ennd 550.000 Soldaten dat Leven köst.
• 1929: De Freedennobelpriesdräger un franzöösch Ministerpräsident Aristide Briand sleit bi den Völkerbund vör, de Vereenigten Staaten von Europa to grünnen. He warrt aver nich beacht.
• 1942: Japan verleert in’n Pazifikkrieg de Slacht üm de Milne Bay. Dat is Japans eerste Nedderlaag.
• 1944: De Sowjetunion verklort Bulgarien de Krieg.
• 1972: Börgnahm vun München: De palästinensch Terrorgrupp Swatte September nehmt bi de Olympischen Speele in München mehrere Börgen von de israelischen Deelnehmers.
• 1977: Hanns-Martin Schleyer warrt von en Grupp von de RAF entföhrt. Anfang vun den Düütschen Harvst.
• 1991: De Sowjetunion löst sik op un warrt dör en Övergangsregeeren ersett.
• 2002: Op Hamid Karzai, den Präsidenten vun de Övergangsregeeren in Afghanistan, warrt en Anslag verövt. Em passeert aver nix.

Kunst, Kultur un Bowark

• 1869: De Grundsteen för dat Slott Niegschwansteen warrt leggt.
• 1936: De Fotograf Robert Capa maakt in’n spaanschen Börgerkrieg sien beröhmd Foto von den starvenden Soldaten Frederico Borell García.
• 1958: de engelsch Utgav von Doktor Živago (Доктор Живаго; hdt.: Doktor Schiwago) von Boris Pasternak kummt rut.
• 1980: De Oper Satyagraha von Philip Glass warrt in Rotterdam ooropföhrt.
• 1980: De Gotthard-Stratentunnel warrt open maakt.

Wetenschoppen un Technik

• 1869: De Meteoroloog James Glaisher un sien Pilot Henry Coxwell stiegt mit en Ballon mit en open Kabien op 11.300 m.
• 1928: De britsch Bakterioloog Alexander Fleming deckt den Schimmelpilz Penicillin notatum op, de dat Wassdom von Bakterien hemmt.
• 1977: De Ruumsond Voyager 1 warrt afschoten, üm as eerste de Planeten Jupiter un Saturn to ünnersöken.

Katastrophen

• 2005: Seelbahnunglück in dat Skirebeet von Sölden in Tirol. Negen Touristen ut Düütschland starvt.

• 1187: Ludwig VIII. („De Lööv“), König von Frankriek.
• 1638: Ludwig XIV. (De „Sünnkönig“), König von Frankriek († 1715)
• 1666: Gottfried Arnold, düütsch Theoloog.
• 1733: Christoph Martin Wieland, düütsch Dichter.
• 1735: Johann Christian Bach, düütsch Komponist († 1782)
• 1764: Henriette Herz, düütsch Schrieverin
• 1774: Caspar David Friedrich, düütsch Maler un Grafiker († 1840)
• 1791: Giacomo Meyerbeer, düütsch Komponist un Dirigent († 1864)
• 1847: Jesse James, US-amerikaansch Bandit.
• 1871: Johannes Achton Friis, däänsch Tekner un Maler († 1939)
• 1889: Johann Gerhard Behrens, düütsch Pastoor un Astronom († 1979)
• 1904: Anders Lange, norweegsch Politiker († 1974)
• 1907: Else Quecke, düütsch Schauspelerin († 2004)
• 1922: Wilhelm Kammann, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1980)
• 1922: Gisela Trowe, düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin († 2010)
• 1929: Andrijan Grigorjewitsch Nikolajew, russisch Kosmaut († 2004)
• 1935: Dieter Hallervorden, düütsch Komiker un Kabarettist
• 1936: Thomas Reimer, düütsch Journalist († 2011)
• 1939: George Lazenby, australsch Dressman un Schauspeler
• 1939: Clay Regazzoni, Swiezer Automobilrennfohrer († 2006)
• 1940: Raquel Welch, US-amerikaansch Schauspelerin
• 1945: Al Stewart, US-amerikaansch Singer, Musiker un Ledermaker.
• 1946: Freddie Mercury, britsch Singer bi de Grupp Queen († 1991)
• 1951: Paul Breitner, düütsch Footballnatschonalspeler
• 1973: Paddy Considine, britisch Schauspeler

• 1165: Nijo, 78. Kaiser von Japan
• 1235: Heinrich I., Herzog von Brabant
• 1569: Pieter Bruegel de Ole, Maler ut de nedderlannsch Renaissance (* 1525)
• 1877: Crazy Horse, Hööftling von de Oglala-Sioux
• 1902: Rudolf Virchow, düütsch Mediziner un Politiker
• 1906: Ludwig Boltzmann, österrieksch Physiker
• 1949: Friedrich Hopfner, düütsch Eerdphysiker un Planetenforscher
• 1988: Gert Fröbe, düütsch Schauspeler (* 1913)
• 1988: Ann-Charlott Settgast, hooch- un plattdüütsch Schrieverin (* 1921)
• 1990: Beppo Brem, düütsch Schauspeler
• 1997: Mudder Theresa, Ordenssüster un Freedensnobelpriesdrägerin
• 2011: Reidar Børjeson, norweegsch Ieskunstlöper (* 1931)
• 2012: Reimer Bull, plattdüütsch Schriever (* 1933)
• 2019: Akitsugu Konno, japaansch Skispringer (* 1944)