Vitis Vinifera

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna.

La Vitis vinifera (en Bresà: icc; in insübrich: vid o vidur) , l'è 'na piànta lignùza rampicànte che quan che se la làsa crèser lìbera la pöl rià enfìna a 30 méter, ma che, modelàda de la mà de l'òm, a pudàla töcc i agn, la rèsta pesèna col portamènt d'en arbùsto d'en méter de altèsa. El sò fröt l'è l'ùa, l'è bù de maià e l'è la matéria prìma par fà 'l vì.

Vitis vinifera L.
occ.: vidor.: ìcc
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae Division: Magnoliophyta Clas: Magnoliopsida Ùrden: Vitales Famìa: Vitaceae Zèner: Vitis Spéce: V. vinifera
Nomm binomial
Vitis vinifera L.

El trónc el g'ha 'n andamènt töt storzegnàt, el g'ha 'na scórsa rüvida e che se destàca a lìste longitüdinài. I ram zùegn, ciamàcc madér, i è fesìbii e i g'ha come 'n gnòc ai gróp endóche ve fò le fòie che i è grànde, palmàde e con dei lòbi bèi gròs, a ólte i è apò capetàde. De l'ótra bànda del gróp, ve fò 'l cavreöl (o barbìs) che quan che 'l tróa vergót de tacàs el se 'nturciùla sö e 'l vé dür.

Tìpi de böcc

La icc la g'ha tré tìpi de böcc:

El böt principàl, l'è chèl che böta piö de spès e l'è fat de trè böcc: primàre, segondàre e tersiàre.

El böt prónto (o böt anticipàt), l'è 'n böt che 'l pöl bötà endèla stèsa stagiù del böt principàl e isé fa pàrter en böt prìma del tép. El pöl fà sö dele gràte de ùa ma la sarès de qualità stràsa.

El böt scundìt, el böta apéna 'n cundisiù estréme compàgn de 'na fertilizasiù gréa e con tat azòto o quan che se pùda tròp. De chèsti böcc part dele casàde vigurùze che g'ha 'n caràter vegetatìf, cioè, che 'l da quàze mài fröcc e se 'l la fà i è 'n gran stràs.

Par che la sàpes uriginària de l'Asia del sudòvest, aisebé che 'n natüra se tróes spontànea 'na sórt (V.vinifera subsp. sylvestris (C. C. Gmelin) Hegi) che la crès del cèntro al sudèst de l'Europa. Al dé d'encö la icc l'è cultiàda e sfrötàda en töcc i paés de clìma temperàt.

Cultiàda zamò de l'antichità, l'òm l'è riàt a caàn en gran nömer de varietà. Quan che söl fenéser del sècol XIX le tràpe europèe i è stàde sterminàde de la filosera (Viteus vitifolii), en pölès che 'l atàca le raìs, gh'è stat fat rià spéci americàne rezistènte. S'è riàt isé a 'nserì le sórcc de Vitis vinifera sùra dele raìs de icc americàne.

 

La 'mportànsa econòmica d ela icc, l'è straurdinària: l'ùa l'è 'na fröta de le piö apresàde, piéna de nütrimèncc e de vitamìna C. Ma la 'mportànsa piö grànda l'è per vìa del fat che se oté 'l vì, e töcc i sò derivàcc: àlcol, zét, ecc. I métodi de cultiasiù de la icc i è dientàcc 'na disciplìna vera e pròpia: l'enologìa.