Theresia Tresl Gruber (* 4 de lugio 1897 Urtijëi, – 13 de jené 1978 a Persenon) ie stata una dla primes maestres de desëni dla valedes ladines y una dla prima ëiles che se è bele ti ani 1930 – 1940 batù dassën per varenté y svilupé la rujneda ladina.
Tresl Gruber ie nasciuda da Theres Demetz y muta de Stanis Gruber tl luech de Sulé a Urtijëi. Si loma ova pona cunprà l luech de Ulëta te Santa Cristina ulache i ie pona jic a sté. Da pitla fova tresl dassën amaleda y la fova stata nce n cura tl Jesuheim a Girlan ulache n"bon dutor" l'ova cureda dala malatia reumatica. A Urtijëi iela jita tla scola d'ert ulache la ova l maester de desëni Adolf Keim. La scoles autes a fat anda Tresl a Bologna y á pona ncé fat la academies de Firenze y de Unieja. Da jëuna ovla cunesciù l moler Gustav Jahn che fova suënz te Gherdëina a depënjer, ënghe ntan la gran viëra, y che ti ova scincà truepa pitures. Do che chësc moler fova mort tl 1919, à Tresl Gruber mandà duc i chedri de Gustav ai siei de familia a Viena. Eila á scrit i prims libri de scola per gherdëina danter l 1945 y l 1960 sciche “Mi fibla”, “Ciofs ladins” y n cudejel per ensegnanc dla scoles de Gherdëina sun la ortografia ladina “Ladinische Schulschreibung”). Tresl Gruber a scrit truepes articuli per l Calënder de Gherdëina. Ti primes numeri do la viëra se firmovela cun l pseudonim Sulé, l luech ulache la fova nasciuda.
Eila ie stata la prima eila de Gherdëina che à fat pert dla Union Generela di Ladins dles Dolomites . Do vester stata nsenianta a Urtijëi tl avviamento y pona nsenianta de educazion artistica a Maran y tl lizeum scientifich Evangelista Torricelli a Bulsan, ie Tresl Gruber jita tl Brasil a Belém ulache la à metú su na scola de desëni che porta mo si inuem.
Per si mpëni y dedizion per l proscim ala giapà na uneranza dal Vëscul de Persenon Josef Gargitter. Anda Tresl ie nce stata ugristra.
Do la mort de anda Tresl iel uni fata na mostra de duc si lëures tla Bibliotech tla Cësa di Ladins a Urtijëi. I lëures che anda Tresl ova ie unic vendui al ncant per ulentá dla artista y l vadani ie jìt a fin de bën. Autri lëures de ceramica, cater vësculi dla scola Vinatzer, n pultrët de ëila nstëssa y n pultret che ëila ova fat de Albino Pitscheider ie unic dunei al Museum Gherdëina. Si chedri ie jic ala Union di Ladins de Gherdëina.
Tresl Gruber: Stories: Tl chino, Julius me plej, Luis y Trina, Sota la protezion dla Gabriela, La pitla muta y la snofies, Sa mont Calënder de Gherdëina 1955, p.84
Tresl Gruber: La dlieja de Santa Crestina, Calënder de Gherdëina 1956, p.55.
Tresl Gruber: Jënt che bev massa, Calënder de Gherdëina 1957, p.94.
Tresl Gruber: Lena, Calënder de Gherdëina 1957, p.103.
Tresl Gruber: S. Maria - Sëlva , Calënder de Gherdëina 1958, p.32.
Tresl Gruber: Pitia vintlana (poejia), Calënder de Gherdëina 1960, p.28.
Tresl Gruber: La dlieja da Bula, Calënder de Gherdëina 1960, p.77.
Tresl Gruber: Turendel, Calënder de Gherdëina 1961, p.92.
Tresl Gruber: La bontà vën premiëda, Calënder de Gherdëina 1961, p.97.
Tresl Gruber: La dlieja de Sant’Antone a Urtijëi, Calënder de Gherdëina 1962, p.46.
Tresl Gruber: L Di dl’Anes, Calënder de Gherdëina 1962, p.61.
Tresl Gruber: L min dij la curona (poejia), Calënder de Gherdëina 1962, p.65.
Tresl Gruber: L piti rehl, Calënder de Gherdëina 1963, p.40.
Tresl Gruber: L gra dl mond (poejia) , Calënder de Gherdëina 1963, p.65.
Tresl Gruber: Lisa, Calënder de Gherdëina 1965, p.87.
Tresl Gruber: Te na pitia cësa (poejia) , Calënder de Gherdëina 1969, p.28.
Tresl Gruber: Brasil, Calënder de Gherdëina 1977, p.124.
Tresl Gruber: N diplom per na bon’ azion, Calënder de Gherdëina 1978, p.41.
Tresl Gruber: Velch pon mparé da uniun, Calënder de Gherdëina 1981, p.78.
Tresl Gruber: L cuch (poejia), Calënder de Gherdëina 1985, p.91.
Tresl Gruber: De bon ujins, Calënder de Gherdëina 1987, p.95.
Tresl Gruber: N mut nia garatà, Calënder de Gherdëina 1988, p.95.
Autra publicazions
Mi Fibla. Cun truepes desënies de Tresl Gruber. A. Weger 1949.
Ciofes ladins. Liber da liejer per la segonda y terza class. A. Weger 1951.
Cun Ferruccio Minach: La Rusneda de Gherdëina. Urtijëi: Ferrari-Auer 1952
N Pensier Al Di. 1966.
'N memoria dl ex-diretëur dla scola de Gherdëina Comm. Vinzenz Aldosser. Nëus Ladins 1. de setëmber 1968, pl. 4-5.
Pez de teater: La superbia vën castigheda cula vergonia. Cumedia a n sëul at. Typoskript tl archiv dla Lia dl teater d’Urtijëi.
Funtanes
Gisela Moroder: Prof. Tresl Gruber. Calënder de Gherdëina. Union di Ladins de Gherdëina, Urtijëi 1979. p. 32.
Gisela Moroder: Tresl Gruber. Professëura y ëila de cultura in Eiles de Gherdëina. Chemuns de Gherdëina 2001, S. 98.
Chiocchetti Nadia: Nosta Jent. Persones y personalités dla Ladinia. Union Generela di Ladins dles Dolomites. pl. 73-75 ISBN 88-901703-4-4.
This article uses material from the Wikipedia Lingaz article Tresl Gruber, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Il contenuto è disponibile in base alla licenza CC BY-SA 4.0, se non diversamente specificato. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Lingaz (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.