Bulsan: Capitela de Südtirol

Articul per Ladin Gherdëina

Bulsan ie perchël ënghe la sënta dl Cunsëi dla Provinzia y de la Junta Provinziela. Dal 1948 incà ie Bulsan la sënta de na fiera regiunela, dal 1964 incà la sënta dl vëscul de la nueva diozeja Bulsan-Persenon y dal 1997 ënghe na zità universitera cun l'Università Liedia de Bulsan.

Bulsan/Balsan/Busan Bozen (de) Bolzano (it)
La plaza Walther tl zënter de Bulsan, simbol de la zità
Raion
Stat	Talia
Region	Trentin-Südtirol
Provinzia	Südtirol Südtirol
Comunità raion	Bulsan
Geografia
Coordinedes	46°29'53.207"N, 11°21'17.208"E
Autëza	262 m sëura l livel dl mer
Spersa	52,3 km²
Demografia
Populazion	106 107 ab. (1 jené 2023)
Grupes linguistiches (cumpededa dl 2011)	0,68 % ladin 25,52 % tudësch 73,80 % talian
Densità	2 029,2 ab./km²
Politica
Ambolt	Renzo Caramaschi (23-5-2016 (2º mandat dal 6-10-2020))
Auter
Circoscrizions	Zënter-Plans de Bulsan-Renc, Oberau-Haslach, Europa-Neustift, Don Bosco, Gries-Quirin
Codesc de la posta	39100
Prefis dl telefon	0471
Targa de l'auto	BZ
Codesc ISTAT	021008
Plata internet	www.comune.bolzano.it
Cherta
Posizion de Bulsan te Südtirol
Bulsan Bulsan (Trentin-Südtirol)

Bulsan toca pra la majera ziteies te la Elpes y conta per via de si cumenanza multiculturela coche n pont de ancunteda mpurtant danter l mond culturel y economich talian y tudësch. Cun plu de 105.000 abitanc ie Bulsan la majera zità de Südtirol y do Dispruch y Trënt la terza majera te la Euroregion Tirol–Südtirol–Trentin. Tl raion metropolitan de Bulsan vif ntëur a 250.000 persones.

 

I inuemes ufiziei de la zità ie per tudësch Bozen [ˈboˑtsn̩] y per talian Bolzano [bolˈtsano]. I inuemes ladins Bulsan [bʊlˈzaŋ] (gherdëina) y Balsan (badiot) vën dant te tesć dl chemun, ma ne à degun status ufiziel. Tl dialet tudësch de Südtirol vën l'inuem Bozen pronunzià [poutsn̩] o [pɔatsn̩].

L'etimologia dl inuem, che te si forma plu vedla ie l latin Bauzanum, ne ie nia tlera. La teoria che vën sustenida l plu ie che l vën dal inuem de na persona (Baudius o Bautius) y che l uel perchël di l luech de Baudius.

Ai 1 jené 2023 ova Bulsan na populazion de 106 107 persones sun na spersa de 52,3 km².

Spartizion de la zità

La zità de Bulsan ie spartida te cin' circoscrizions, che ie nasciudes da zëntri storics y chemuns da dant. Chësta circoscrizions ie: Zënter-Plans de Bulsan-Renc, Oberau-Haslach, Europa-Neustift, Don Bosco y Gries-Quirin.

Tlima

Tl Musée d'Archeologia de Bulsan iel da udëi la mumia de Similaun (dita ence Ötzi)

 

Aldo de la cumpededa dla populazion de l'Austria dl 1910 ova i chemuns de Bulsan, Gries y Zwölfmalgreien, che ntlëuta fova mo chemuns desfrënc, de n dut 29 241 abitanc. De chisc ova 1 605 detlarà l talian coche si rujeneda de l'oma y 26 558 l tudësch.

Cun la pulitica de talianisazion ntan l fascism ie unides a sté a Bulsan n grum de jënt che ova l talian coche rujeneda de l'oma, che à mudà l rapport de la rujenedes. Bele ti ani 1940 fova la maiuranza de Bulsan de rujeneda taliana. Ala cumpededa dla populazion dl 2011 tucova l 73,80% pra la grupa taliana, l 25,52 % pra la grupa tudëscia y l 0,68 % pra la grupa ladina. Bulsan vën per via de si biculturalism perchël udù coche n punt mpurtant de ancunteda danter i monc culturei y economics tudësc y talians. For plu y plu persones rejona plu che mé una na rujeneda.

Bulsan ie l zënter de pulitica de Südtirol y ie la sënta sibe dl Cunsëi dla Provinzia che de la Junta provinziela.

Ambolt

Tl 1922 ova i fascisć te la Marcia sun Bulsan tëut y jit l ultim ambolt de Bulsan de rujeneda tudëscia, Julius Perathoner.

Jumblineda

• Ungaria  Sopron

La zità de doi rujenedes Sopron/Ödenburg ie dal 1990 incà te na jumblineda cun Bulsan. Ai 4 de mei 2010 ie a na pitla streda tl est de Bulsan stat dat l inuem via Sopron. Per tudësch à la streda inuem Ödenburger Straße.

• Germania  Erlangen

 

• Université Ledia de Bulsan
• Bozen University Press

•  
•  
•  
•  
  Dietrich von Bern y Laurin
•  
  Walther von der Vogelweide
•  
•  
  Dom de Bulsan
•  
•  
•  
•  
•  
  Palaz Merkantil
•  
•  
•  
•  
•  
•  
•  
•  
•  
•  
•  
  Haslach
•  
•  
•  
•  
•  
  EURAC
•  
•  

Südtirol