ស្រីសុគន្ធបទ: (គ.ស ១៤៨៦-១៥១៤)

The Royal Wedding Ceremony and the Second Throne 1504 AD

វេលាមួយ ដែល ស្រីសុគន្ធបទ យាងចាកចេញពីព្រះបរមរាជវាំង ទៅប្រពាតព្រៃ (ដើរកំសាន្ត) និង ចង់ទៅស្ទូចត្រី នៅបារាយ៍ទឹកមួយ ពេលនោះទ្រង់បានឃើញស្រីម្នាក់ ឈរនៅកំពង់ទឹកនោះ ក៏ចាប់ចិត្តស្រលាញ់សួរនាំ រួចបានចូលទៅស្ដីដណ្ដឹងនាងយកមកធ្វើជាស្នំឯក ដែលបានធ្វើពិធីរាជាភិសេកមង្គលការ ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៤ នៃគ.សករាជ ដោយនាងមានឈ្មោះថា "ពៅ កេសរបុប្ផា" ទីកន្លែងដែលនាងឈរ នៅកំពង់ទឹកនោះត្រូវបានជាប់ឈ្មោះថា៖ ស្រុកស្រីសឈរ (បច្ចុប្បន្នជា: ស្រុកព្រៃឈរ ខេត្តកំពង់ចាម) ហើយបារាយ៍ទឹក ដែលស្ដេចចាប់ចិត្តប្រតិព័ទ្ធទៅនាងស ត្រូវបានហៅថា ឃុំបារាយ៍មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ពិធីរាជាពិសេកដល់ឱ្យឡារិកនេះហើយ ទ្រង់បានប្រកាសតែងតាំង នាយកន ដែលត្រូវជាបងនាងស ឱ្យមានឋានៈ ជាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេច ដែលមានងារជាសម្ដេច ឱ្យសមជាឋានៈ នៃបងថ្លៃស្ដេច នៅក្នុងពាក្យរាជសព្ទ ដែលត្រូវបានហៅថា "ព្រះជេដ្ឋា" ដើម្បីសម្គាល់ជាខ្សែររាជវង្ស ដូចនេះហើយ បរមងារ នាយកនត្រូវបានប្រសិទ្ធនាមថា "ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន" ដែលមានឋានៈជា អ្នកអង្គម្ចាស់ ។

Dreaming of two dragons

ស្រីសុគន្ធបទ រាជាភិសេក មិនបានប៉ុន្មានខែផងទ្រង់ សុបិនឃើញនាគមួយក្បាល ហោះហើរមកពាំយក ស្វេតឆ័ត្រ ដែលជា ឆ័ត្ររាជបល្ល័ង ពណ៌ស ហោះនាំចេញទៅក្រៅព្រះបរមរាជវាំង យល់សុបិនឃើញដូចនេះ ព្រះអង្គបានបង្គាប់ឱ្យ ក្រុមមន្ត្រីបរោហិត ចាប់ទស្សន៍ទាយពីសុបិននេះ ក្រុមមន្ត្រីបរោហិត ក៏មានពំនោលថា ព្រះអង្គនិងត្រូវមានក្រុមញាតិវង្សដែលជាខ្សែររាជវង្សដូចគ្នា ដណ្ដើមយករាជបល្ល័ងនេះ ដោយសេចក្ដីនឹកគិតពីទំនាយយល់សុបិននេះ ទៅធៀបនិង ចន្ទរាជា ទ្រង់ក៏សម្រេចចិត្តរៀបចំល្បិច រួចឱ្យ ព្រះជេដ្ឋាកន ធ្វើបទចោទប្ដឹង ចន្ទរាជា អំពីការលួចកឹបកេងនូវប្រាក់ស្បៀងសម្រាប់កងទ័ព លេះសមស្របនេះបានដាក់ទោស ចន្ទរាជា ឱ្យនិរទេស ទ្រង់ទៅកាន់តំបន់ ព្រំដែនខ្មែរ-សៀម ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៤ នៃគ.សករាជ ហើយជាពេលដែល ចន្ទរាជា ធ្លាក់បុណ្យស័ក្តិ ពីឋានៈចៅពញ្ញា មកវណ្ណៈអ្នកងារ ដែលទៅធ្វើការផ្នែកទាក់សត្វដំរី នៅលប់បុរី ថ្វាយ ពញ្ញាអង្គធម្មខាត់ ដែលជាបុត្រ ស្រីរាជា ហើយក៏ត្រូវជាបុត្រធម៌ស្ដេចសៀម ផងដែរ ។

ព្រះសុបិនទី២ ដែលកើតឡើង ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៨ នៃគ.សករាជ ទ្រង់បានយល់សុបិនឃើញនាគមួយក្បាលយ៉ាងធំបានហោះដេញ ព្រះអង្គ និង គណៈមន្ត្រីនានា ឱ្យចេញពីព្រះបរមរាជវាំង ហើយនាគនោះបានព្រួសភ្លើង ដុតកំទេចរាជវាំងនេះតែម្ដង ភ្ញាក់ពីសុបិនដ៏ភិតភ័យនេះ ទ្រង់បានចាត់ឱ្យ ក្រុមមន្ត្រីបរោហិត ទស្សន៍ទាយនូវព្រះសុបិននេះ មិនខុសពីពំនោលលើកទី១ ព្រះអង្គនិងត្រូវមានក្រុមញាតិវង្សដែលជាខ្សែររាជវង្សដូចគ្នា ដណ្ដើមយករាជបល្ល័ងនេះ ដោយសេចក្ដីនឹកគិតពីទំនាយយល់សុបិននេះ ទៅធៀបនិង ព្រះជេដ្ឋាកន ។ ក្រោយមក ទ្រង់បានប្រជុំមន្ត្រីជាសម្ងាត់លួចធ្វើឃាត ព្រះជេដ្ឋាកន ដោយសម្លាប់នាយកន យកលេះក្នុងពេលទៅដើរលេង នេសាទត្រី ដោយកលល្បិចរបស់ព្រះរាជា បានលបលួចស្ដាប់លឺ ដោយ ស្នំឯកពៅកេសរ ជាប្អូនស្រីបង្កើតរបស់នាយកន បានយកដំណឹងនេះទៅប្រាប់ដល់បងរបស់ខ្លួនដើម្បីឱ្យរួចផុតពីសេចក្ដីស្លាប់នេះ នៅទីបំផុតនាយកន ក៏បានរួចខ្លួន និងបានទៅពឹងពាក់សុំជំនួយពីឪពុកមារ (ពូ) របស់ខ្លួនគឺ ពញ្ញាកៅ ដែលជាចៅហ្វាយស្រុកនៅ ខេត្តកណ្ដាល ឱ្យជួយបង្ករទ័ពបះបោរផ្ដួលរំលំយករាជបល្ល័ងនេះ ពីស្រីសុគន្ធបទ ក្រោយពេលដឹងដំណឹងថា ប្អូនស្រីរបស់ខ្លួន ត្រូវបានព្រះរាជាដាក់ទោសប្រហារជីវិត ដោយសាររឿងជួយនាយកននេះ ។

Loss of the throne

អំឡុងពេលដែលនាយកនបង្ករទ័ព នាយកនបានក្លែងរាជសារព្រះរាជា ដោយយកលេះថាប្រមូលទ័ពដើម្បីធ្វើសង្គ្រាមនិងពួកសៀម មន្ត្រីមួយចំនួនមិនហ៊ានសួរនាំនោះទេត្បិតនាយកននៅមានឋានៈជា ព្រះស្រីជេដ្ឋា (បងថ្លៃស្ដេច) ដោយសារព្រះរាជាពេលនោះមិនទាន់មានលេះគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការដកហូតអំណាចរបស់នាយកន រហូតបណ្ដោយឱ្យនាយកនប្រើប្រាសឋានៈជា បងថ្លៃស្ដេចបង្ករទ័ពបានមួយឆ្នាំ ទើបព្រះរាជារឹបអូសអំណាចរបស់នាយកន ក្នុងឆ្នាំ ១៥០៩ នៃគ.សករាជ ដោយចោទនាយកនថាបានបង្កើតតំបន់អប្បគមន៍ ដើម្បីគ្រប់គ្រង ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដីក៏ព្រះរាជា មិនអាចទៅចាប់ខ្លួន និងធ្វើអ្វីនាយកន បានដែរ រហូតដល់ គ.សករាជ ១៥១២ ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានធ្វើរដ្ឋប្រហារ ដោយបានលើកទ័ពចំនួន ៨០,០០០ (៨មុឺននាក់) បះបោរផ្ដួលរំលំ ស្រីសុគន្ធបទ នៅរាជធានីទួលបាសាន ដែលមានទ័ពការពារចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) ។ ពញ្ញាកៅបានលើកទ័ពវាយចូលរាជធានីទួលបាសាន ចំនួនប្រាំច្រកទ្វារ នៅទីបំផុតក៏វាយបែករាជធានី ទួលបាសាន ត្រឹមរយៈពេលខ្លី តែ១០ ថ្ងៃប៉ុនណោះ ចំណែកឯ ស្រីសុគន្ធបទ បានយកគ្រឿងសម្រាប់រាជទាំង៥ រត់ភៀសខ្លួនទៅបោះជំរុំនៅ ស្រុកស្ទឹងសែន (បច្ចុប្បន្ន: ខេត្តកំពង់ធំ) និងបានចេញរាជសារប្រកាស តែងតាំង ចន្ទរាជា ជាមហាឧបរាជ (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ) ឱ្យត្រឡប់ពីនគរសៀម មកជួយសង្គ្រោះដល់ព្រះអង្គវិញ ។ គ.សករាជ ១៥១៤ នៅពេលដឹងថា ស្រីសុគន្ធបទ មានចំនួនកងទ័ពតិច ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន បានលើកទ័ពចំនួន ៥០០០០ (៥មុឺននាក់) ជាមួយនិងកងកាំភ្លើងធំ វាយចូលបន្ទាយស្ទឹងសែន ពីយប់អាធ្រាត រហូតដល់ធ្វើឃាត ស្រីសុគន្ធបទ បាននៅពេលនោះ និងបានត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ឡើងសោយរាជផងដែរ ប៉ុន្តែដោយសារតែគ្រឿងរាជទាំង៥ បានបាត់ មិនអាចឡើងសោយរាជទៅបាន ការសោយរាជរបស់នាយកន ត្រូវបានពន្យាពេល ២ឆ្នាំ ដើម្បីរងចាំគ្រឿងសម្រាប់រាជទាំង៥ថ្មីធ្វើរួច នៅទីបំផុតនាយកនបានឡើងសោយរាជ ក្នុងឆ្នាំ ១៥១៦ នៃគ.សករាជ ដែលមានព្រះនាមក្នុងរាជថា ស្រីជេដ្ឋាធិរាជ រាមាធិបតី ។

នេះជាអត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រពិតកម្ពុជា ដែលបានរកឃើញសំណៅឯកសារ ដែលសរសេរដោយប្រវត្តិវិទូរជនជាតិហូឡង់ក្នុងឆ្នាំ (1871) អត្ថបទទាំងមូលសរសេរជាភាសាហូឡង់ផងដែរ ក្រុមបុរាណាចារ្យ បានធ្វើការផ្ទៀងផ្ទាត់និង ឯកសារ មហាបុរសខ្មែរ ឆ្នាំ (1969) ដែលផ្ដិតយកតែឆ្នាំ ដែលមានភាពពាក់ព័ន្ធទៅនិង ព្រឹត្តិការណ៍ពិតប៉ុនណោះ រាល់ខ្លឹមសារដែលទាក់ទងនិងរឿងភាគនិទាន ដែលគេសរសេរច្របល់ក្នុង ឯកសារ មហាបុរសខ្មែរ មិនត្រូវបានយកមកសរសេរនោះទេ ។

• រាជានិយមកម្ពុជា