មហាចក្រពត្តិ: សុត សុភក្រ័្ត នរោត្តម

ព្រះបាទមហាចក្រពត្រាធិរាជ (ថៃ: มหาจักรพรรดิ) (១៥០៩ - ១៥៦៩) ជាព្រះមហាក្សត្រនៃអាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ពីឆ្នាំ១៥៤៨ ដល់ ១៥៦៤ និង ១៥៦៨ ដល់ ១៥៦៩។ ដើមឡើយទ្រង់មានព្រះនាមហៅថា ព្រះឌៀររាជា ព្រះអង្គត្រូវបានបន្តុបឱ្យឡើងសោយរាជ្យដោយឃុនពិរេន្ទ្រទេព និង អ្នកដង្ហែព្រះអង្គនៃព្រះវង្សសុខោទ័យ ដែលបានរៀបចំរាជ្យប្រហារដោយធ្វើគតក្សត្រជ្រែករាជ្យព្រះបាទវរវង្ឝាធិរាជ និងក្សត្រី ាចន្ទ្រ។^{:៣៧–៣៩}

ព្រះឌៀររាជា (พระเฑียรราชา) គឺជាបុត្រានៃព្រះបាទរាមាធិបតីទី២។ ព្រះភាតាបិតាតែមួយរបស់ព្រះអង្គ ព្រះជ័យរាជាធិរាជ^:៣៨ ត្រូវបានអភិសេកជាព្រះរាជានៃអយុធ្យានៅឆ្នាំ១៥៣៤ បានតែងតាំងព្រះឌៀររាជាជាឧបរាជ ប៉ុន្តែមិនបានប្រគល់គោរម្យងារជាព្រះចៅនៃសុខោទ័យអោយទ្រង់ឡើយ។ ព្រះឌៀររាជាបានប្រឡូកជាមួយព្រះភាតាទ្រង់ក្នុងយុទ្ធនាការប្រឆាំងនឹងលានស្រែ និងនៅឆ្នាំ១៥៤៦ ឈានដល់ការឡោមព័ទ្ធជើងថ្មី (ឆៀងម៉ៃ) ទៀតផង។

ជ័យរាជាបានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ១៥៤៦ ហើយព្រះរាជបុត្រទ្រង់ (ហើយក៏ជាព្រះភាគិនេយ្យោរបស់ព្រះឌៀររាជាដែរ) ព្រះកែវហ្វា បានឡើងសោយរាជ្យជាព្រះបាទយតហ្វា ដែលមានព្រះមាតារបស់ទ្រង់ឝ្រីាចន្ទ្រ៍ជារាជានុសិទ្ធិ។ ព្រះនាងពិតជាបានធ្វើគតយតហ្វានៅឆ្នាំ១៥៤៨ មែន និងជាអវសានបានបន្តុបសហាយរបស់ទ្រង់ឱ្យឡើងសោយរាជ្យជាព្រះបាទវរវង្ឝាធិរាជ។ មុនពេលធ្វើដូច្នេះ យ៉ាងណាព្រះឌៀររាជាគឺជាសហរាជានុសិទ្ធិរបស់ព្រះនាង ប៉ុន្តែដើម្បីបំពេញសទ្ធាជ្រះថ្លាចំពោះព្រះមហេសីរបស់ទ្រង់ឝ្រីសុរិយោទ័យ ព្រះអង្គបានបួសជាភិក្ខុដើម្បីសងគុណចំពោះព្រះវររាជមាតារបស់ទ្រង់។^:៣៨

"ព្រះភាតាមួយក្រុម" ជាពួកមន្ត្រីចូលនិវត្តន៍រួចហើយត្រូវបានដឹកនាំដោយឃុនពិរេន្ទ្របានរៀបចំឆាកនយោបាយដើម្បីធ្វើរាជ្យប្រហារប្រឆាំងធ្វើគតព្រះបាទវរវង្ឝាធិរាជ និង ម្ចាស់ក្សត្រីឝ្រីាចន្ទ្រ។ ពិរេន្ទ្រទេពក្រោយមកបានលើកព្រះឌៀររាជាឱ្យឡើងសោយរាជ្យជា ព្រះមហាចក្រពត្រាធិរាជ។ ^{:៣៨–៣៩}

មហាចក្រពត្រាធិរាជបានតែងតាំងឃុនពិរេន្ទ្រទេពក្នុងតំណែងជាព្រះចៅពិឝ្ណុលោកមានគោរម្យងារថា មហាធម៌រាជាធិរាជ ហើយទ្រង់បានរាជទាននូវរាជាភិសេកជាមួយព្រះបុត្រីរបស់ទ្រង់ព្រះស្វស្តិរាជធីតា។ (មហាចក្រពត្រាធិរាជបានធ្វើកន្លងប្រវេណីដោយតែងតាំងឃុនពិរេន្ទ្រទេពជំនួសព្រះរាជបុត្រារបស់ទ្រង់ ប៉ុន្តែទ្រង់ នៅពេលជាព្រះឌៀររាជានៅឡើយ ក៏មិនដែលបានទទួលងារជាអ្នកគ្រងពិឝ្ណុលោកនេះដែរ។) ឃុនឥន្ទ្រទេពត្រូវបានទទួលរាជទានជាមួយនិងតំណែងរាជ្យានុសិទ្ធិនៃនគរឝ្រីធម៌រាជ។

ការឡោមព័ទ្ធអយុធ្យាលើកទីមួយ (១៥៤៨)

ក្នុងពេលឡើងសោយរាជ្យរបស់ព្រះបាទមហាចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះបាទឌ្បិនឝ្វេធិនៃរាជវង្សតោនងូបានបរពលចូលមកអយុធ្យា ដោយឆ្លៀតឱកាសនៃភាពចលាចលយ៉ាងខ្លាំងជាច្រើនលើកនៅរាជធានីសៀម។^:១៥

កងទ័ពភូមាបានឈប់នៅក្បែរអយុធ្យា។ ឌ្បិនឝ្វេធិបានយាងមកជាមួយកំពូលមេទ័ពរបស់ទ្រង់ ឧបរាជ ព្រះរៀមអង្គ ព្រះអនុរាជនៃប្រំម៍ និងចៅហ្វាយស្រុកខែត្រកុសមៈ។ ព្រះបាទមហាចក្រពត្រាធិរាជក៏បានចូលរួមក្នុងសមរភូមិទាំងព្រះត្រកូល រួមមានឝ្រីសុរិយោទ័យ ឧបរាជ ព្រះរាមេឝ្វរ និង ព្រះមហិន្ទ្រាធិរាជ។ នៅឯវាលពូកៅថង មហាចក្រពត្រាធិរាជបានប្រយុទ្ធជាយុទ្ធហត្ថីប្រឆាំងនឹងព្រះអនុរាជនៃប្រំម៍ ប៉ុន្តែដំរីព្រះអង្គត្រូវបានគេយកឈ្នះបានហើយក៏បានរត់ទៅឆ្ងាយ។ ឝ្រីសុរិយោទ័យបន្ទាប់មកបានបរដំរីយ៉ាងលឿនដើម្បីទៅសង្គ្រោះព្រះស្វាមីរបស់ទ្រង់ ប៉ុន្តែត្រូវបានកាប់រហូតដល់មរណាដោយព្រះអនុរាជអង្គនោះបាត់ទៅ។ ព្រះអង្គម្ចាស់ទាំងពីរអង្គក្រោយមកបានបង្ខំព្រះអនុរាជអង្គនោះឱ្យដកទ័ពថយទៅវិញ។^{:១៨–១៩}

ពួកសៀមបន្ទាប់មកបានបំពាក់កាំភ្លើងធំបំពង់វែងលើទូកដឹកឥវ៉ាន់មួយ ហើយចេញក្ដោងតាមដងទន្លេចៅព្រះញាដើម្បីបាញ់ពួកសត្រូវ។ បេសកកម្មនេះបានដំណើរការ កងទ័ពភូមាក៏បានដកថយ ក៏ប៉ុន្តែក្រោយមកទៀតពួកគេបានពួនស្ទាក់កងទ័ពសៀមនៅកំពែងពេជ្រដែលដឹកនាំដោយព្រះរាមេឝ្វរ និង មហាធម៌រាជាធិរាជ។ ពួកភូមាចាប់ព្រះអង្គម្ចាស់ទាំងពីរបានជាឈ្លើយរហូតដល់មហាចក្រពត្រាធិរាជប្រគល់ដំរីសង្គ្រាមឈ្មោលពីរក្បាលដើម្បីដោះដូរយកព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ និង ព្រះមហាធម៌រាជាធិរាជមកវិញ។^{:២០–២១}

សង្គ្រាមដណ្ដើមដំរីស (១៥៦៣-១៥៦៤)

បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមឆ្នាំ១៥៤៨ ព្រះបាទមហាចក្រពត្រាធិរាជបានទទូចចង់ប្រយុទ្ធនឹងកងទ័ពភូមាក្បែរអយុធ្យា ដូច្នេះហើយទ្រង់អាចពង្រឹងក្រុងនេះឱ្យកាន់តែរឹងមាំខ្លាំង និងក្រុងក្បែរបីដែលមានការការពារទន់ខ្សោយរួមមាន សុវណ៌បុរី លពបុរី និង នគរនាយកដើម្បីការពារពួកភូមាពីការដណ្ដើមយកក្រុងទាំងនោះជាមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ពួកគេ។ ការកេណ្ឌទ័ពបានកេណ្ឌមនុស្សប្រុសទំនេរៗទាំងអស់ឱ្យចូលធ្វើសង្គ្រាម។ ដំរីព្រៃច្រើនក្បាល (ជាពិសេសដំរីស) ត្រូវបានចាប់បាន និង ប្រមែប្រមូលត្រៀមធ្វើសឹកសង្គ្រាមទ្រង់ទ្រាយធំ។^{:២២–២៦}

ព្រះរៀមអង្គបានក្លាយជាស្ដេចបន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃឌ្បិនឝ្វេធិ និង ដោយលឺថាសៀមមានដំរីសច្រើនក្បាល ព្រះអង្គក៏បានទូលសូមដំរីសពីរក្បាល។ កាលណោះ ព្រះបាទមហាចក្រពត្រាធិរាជបានបដិសេធនូវការសូមនោះ ស្ដេចភូមាក៏បានបរពលចូលមកអយុធ្យាជាមួយកងទ័ពដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ ផ្លូវរបស់ព្រះអង្គត្រូវឆ្លងកាត់បណ្ដាខែត្រភាគខាងជើង ដោយហេតុនោះហើយព្រះអង្គក៏បានសញ្ជ័យបានលានស្រែក្នុងឆ្នាំ១៥៥៨ និង បានកាន់កាប់ជើងថ្មី។ ព្រះញាសុខោទ័យ និង ព្រះមហាធម៌រាជាបានចុះចាញ់នៅពេលនោះសុខោទ័យ និង ពិឝ្ណុលោកក៏ត្រូវបានគេកាន់កាប់បាន។ ចៅហ្វាយស្រុកសួគ៌លោក និង ពិជ័យបានចុះចូលដោយគ្មានការតស៊ូអ្វីសោះឡើយ។ នៅឯជ័យនាទ ព្រះរៀមអង្គបានប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយកងទ័ពព្រះរាមេឝ្វរ ប៉ុន្តែនៅតែអាចបំបែកកងទ័ពព្រះអង្គម្ចាស់អង្គនេះបានដដែល។ កងទ័ពភូមាក្រោយមកបានចូលមកដល់អយុធ្យា ហើយធ្វើការឡោមព័ទ្ធ ដោយមានការបាញ់ផ្លោងក្រុងយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ផងនោះ ក៏ធ្វើឱ្យមហាចក្រពត្រាធិរាជទ្រង់ "បានយល់ព្រមចងស្ពានមេត្រីមិត្តភាពជាមួយអម្ចាស់ហង្សាវតី។" បន្ថែមពីនោះ ព្រះអង្គបានថ្វាយសួយសារជាដំរីសបួនក្បាល ហើយព្រះរាមេឝ្វរ ព្រះញាចក្រី និង ព្រះសង្គ្រាមត្រូវបាននាំត្រឡប់ទៅបារគូជាចំណាប់ខ្មាំង។^{:២៧–៤១}

នៅបារគូ ព្រះចៅមហាចក្រពត្រាធិរាជបានសាងព្រះផ្នួសជាភិក្ខុ។ ទោះបីយ៉ាងណា តំរងរាជានុភាពអះអាងថាក្សត្រអង្គនេះគ្រាន់ត្រឹមតែចូលវត្តតែប៉ុណ្ណោះក្រោយពីបុត្រីរបស់ទ្រង់ ព្រះទេពក្ឞត្រីយ៍ត្រូវបានចាប់ពង្រាត់ទៅដោយពួកភូមា ដើម្បីឱ្យទ្រង់បោះបង់ចោលរាជបល្លង្កដោយទុយ៌ស។ ព្រះអង្គក៏បានយកអំណាចក្សត្រមកវិញដោយលើកព្រះរាជបុត្រារបស់ទ្រង់ មហិន្ទ្រាធិរាជឱ្យឡើងសោយរាជ្យ។^{:៤៥–៤៦,៤៩–៥០}

រជ្ជកាលទីពីរ

នៅដើមឆ្នាំ១៥៦៨ ស្ដេចជាប់ទោសបានបញ្ចុះបញ្ចូលព្រះរៀមអង្គបានសំរេចដើម្បីឱ្យព្រះអង្គឯងអាចយាងត្រឡប់មកអយុធ្យាវិញតាមក្បួនធម្មយាត្រា។ ក្នុងពេលមកដល់អយុធ្យាវិញ នៅខែឧសភា ១៥៦៨ ព្រះអង្គបានដោះស្បង់ចេញ ហើយក៏បានធ្វើការបះបោរ។ ព្រះអង្គក៏បានចូលចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយព្រះបាទជេឞ្ឋាធិរាជនៃលានដំរី។ ព្រះអង្គមិនអាចបញ្ចុះបញ្ចូលព្រះចៅមហាធម៌រាជាធិរាជនៃពិឝ្ណុលោកអោយចូលរួមជាមួយព្រះអង្គ និងបុត្ររបស់ទ្រង់បានឡើយក្នុងការបះបោរនេះ។ ធម៌រាជាធិរាជនៅស្មោះស្ម័គ្រនឹងព្រះរៀមអង្គ ហើយនៅរស់រានពីការឡោមព័ទ្ធដោយកងទ័ពអយុធ្យា និង លានដំរីរហូតដល់ខែតុលា នៅពេលនោះកងទ័ពជំនួយពីបារគូក៏បានមកដល់។ កងទ័ពឈ្លានពានបានឡោមព័ទ្ធអយុធ្យាលើកទីបីនៅខែធ្នូ ១៥៦៨។ ព្រះបាទមហាចក្រពត្រាធិរាជបានសោយទិវង្គតក្រោយពីការឡោមព័ទ្ធមួយខែនៅខែមករា ១៥៦៩។ (ប្រភពភូមានិយាយថាព្រះរាជាអង្គនេះបានសោយទិវង្គតនៅថ្ងៃ ១៧ មេសា ១៥៦៩ ប៉ុន្តែនេះទំនងជាកាលបរិច្ឆេទដែលពួកគេបានដឹងពីការចូលទិវង្គតរបស់ព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះទៅវិញទេ។)