თმოგველები

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ თმოგველი.

ამ გვარის ფუძემდებელი იყო სარგის ვარამის ძე მხარგრძელი, რომელსაც თამარ მეფემ ამირსპასალარ გამრეკელ თორელის სიკვდილის შემდეგ სამამულოდ უბოძა თორელის საკარგავი — თმოგვის ციხე (ისტორიულ ჯავახეთში) და მიმდგომი მხარე. XIII საუკუნის დასაწყისიდან თმოგველების საგვარეულო მონასტრად იქცა ვაჰანის (ვანი) სამეფო მონასტერი (თმოგვის მახლობლად). თმოგველების მამული — თმოგვის მხარე — XIII-XIV საუკუნეებში წარმოადგენდა დიდ ფეოდალურ სენიორიას, თვით თმოგვი კი — შუა საუკუნეების ტიპურ ციხე-ქალაქს. თმოგველები ატიურად მონაწილეობდნენ XII-XIII საუკუნეების საქართველოს პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში (სარგის თმოგველი, თაყაიდინ თმოგველი). თმოგველებს ფეოდალური შუღლი ჰქონდათ სამხრეთ საქართველოს მეორე დიდ საგვარეულოსთან - სამცხის მთავრებთან, ჯაყელებთან. ამ ბრძოლაში თმოგველები დამარცხდნენ და XIV საუკუნეში დატოვეს თმოგვი, გადასახლდნენ კახეთსა და შიდა ქართლში. კახეთში ისინი დაეუფლდნენ უჯარმას, ხოლო შიდა ქართლის დასავლეთ ნაწილში — ნიქოზს და ეწოდათ ჯერ თმოგველ-უჯარმელები, ხოლო შემდეგ — თმოგველ-უჯარმელ-ფავლენიშვილები. აქ მათ საგვარეულო საყდრად გაიხადეს ნიქოზის ეკლესია. საისტორიო წყაროებში თმოგველებად ხშირად იხსენიებიან არა მარტო თმოგველების საგვარეულოს წევრები, არამედ თმოგვის მხარის მცხოვრებლებიც.

• კაკაბაძე ს., თმოგველთა გვარის ისტორიისათვის, ტფ., 1913;
• მისივე, წერილები და მასალები საქართველოს ისტორიისათვის, წგნ. 1, ტფ., 1914;
• შოშიაშვილი ნ., ქსე, ტ. 4, გვ. 687, თბ., 1979