Եղունգ

Ձեռքի մատներու եղունգները աւելի արագ կ'աճին քան ոտքի մատներու եղունգները: Եղունգի աճը պայմանաւորուած է անհատի տարիքէն, սեռէն, տարուան եղանակէն, սնունդէն, մարզանքէն եւ ժառանգականութենէն: Եղունգներու աճը կ'աշխուժանայ ամրան եղանակին եւ առաւելաբար անչափահասներու մօտ: Ան կ'աճի մօտաւորապէս 3 մմ. ամէն ամիս: Մատի եղունգի ամբողջական աճը կը տեւէ 3-6 ամիս, իսկ ոտքի մատներունը՝ 12-18 ամիս:

Եղունգը կազմուած է հետեւեալ բաժիններէն.

Եղունգի արմատ՝ եղնգաբուն

Եղնգաբունը (nail root, matrix) կամ եղունգի արմատը եղջերային կազմուածքով (keratogenic) թաղանթ մըն է, որ կը գտնուի մատի մորթին վերջաւորութեան տակը: Անկէ կը ծնին եղջերանիւթէ (keratin) կազմուած եղնգամարմինի բջիջները: Այս բջիջները կը քալեն դէպի առջեւ՝ կազմելու համար եղնգամարմինը: Եղնգաբունին մեծ մասը անտեսանելի է: Անոր յառաջամասի պզտիկ մէկ բաժինը միայն տեսանելի է, որ կը յայտնուի ճերմակ կէս լուսնի ձեւով եւ կը կոչուի լուսնակ: Բոլոր մատներուն եղունգները կը յայտնուին լուսնակով, բացի ճկոյտ մատի եղունգէն: Բթամատի եղունգին լուսնակը ամէնէն խոշորն է: Եղնգաբունը կ'ապրի այնքա'ն ատեն որ անիկա սնունդ կը ստանայ եւ կը մնայ առողջ վիճակի մէջ:

Եղնգամարմին՝ բուն եղունգ

Եղնգամարմինը (nail body, plate) կազմուած է եղջերանիւթէ եւ եղունգի տեսանելի բաժինն է: Անիկա կը հանգչի եղնգամահիճին վրայ, ուր կը գտնուի մատի մորթին ծայրամասը: Ուրեմն մահիճը կազմուած է մորթի երկու խաւերէն՝ ենթամորթ (dermis) եւ վերնամորթ (epidermis): Ենթամորթը բակած է մատի վերջին ոսկրիկին եւ հարուստ է ջղաթելերով (nerve endings), աւշաթելանօթներով (lymph vessels) ու արեան թելանօթներով (capillaries), որոնք եղնգամարմինին կու տան վարդագոյն տեսք:

Եղնգամարմինը կարծր եւ ողորկ է: Անիկա կրնայ ըլլալ տափակ, կոր-կամարաձեւ (convex) կամ փոսաւոր (concave) զանազան հիւանդութիւններու պատճառով: Անոր հաստութիւնը եւ լայնքը կախեալ է եղնգաբունի չափէն, այսինքն՝ մեծութենէն եւ հաստութենէն:

Ենդաբաժիններ

• Եղնգամահիճ (nail bed)

• Եղունգի լուսնակ (nail lunula)

Եղունգը ունի կարգ մը դերակատարութիւններ.

• Կը պաշտպանէ մատներու ծայրամասի ոսկրիկները.
• Կը գործածուի որպէս գործիք՝ բռնելու համար մանր առարկաներ.

• Կը ծառայէ մարմինի մակերեսը-մորթը քերելու.

 

• Կու տայ վայելչութիւն ոտքի եւ ձեռքի մատներուն.

Եղունգի առողջութիւնը որոշ չափով կը ցոլացնէ անհատին առողջութիւնը: Բոլորս մեծ ուշադրութիւն պէտք է ցուցաբերենք մեր եղունգներու առողջութեան:

Եղունգները առողջ կը մնան՝

• Առողջ սննդականոնի հետեւելով. բնասպիտները (protein), երկաթը եւ կիրը խիստ կարեւոր են.
• Պէտք եղած հիմնական կենսանիւթերը գործածելով, մանաւանդ՝ A, D եւ B-12 կենսանիւթերը.
• Հանգիստ կօշիկ եւ մաքուր գուլպայ հագնելով.
• Շաքարախտէ եւ սրտանօթային հիւանդութիւններէ զերծ մնալով.
• Եղունգը հարուածներէ եւ վնասներէ պաշտպանելով.
• Ոտքի եւ ձեռքի մատներու առողջութեան հետեւելով.

Ախտանշաններ

Եղունգը յաճախ կը կորսնցնէ իր առողջ վիճակը եւ կը յայտնուի զանազան հիւանդութիւններով ու անբնական երեւոյթներով, որոնք կը յայտնուին եղնգային զանազան ախտանշաններով.

• Գոյնի ախտանշաններ՝ ճերմակ բիծեր, տժգնութիւն, կապտութիւն, կարմրութիւն, դեղնութիւն.

• Հիւսուածքի եւ տեսքի ախտանշաններ՝ հաստութիւն, բարակութիւն, կոշտութիւն, կարծրութիւն, կակուղութիւն, դիւրաբեկութիւն, ակօսութիւն, ճեղք.
• Ձեւի ախտանշաններ՝ գնդակաձեւ (clubbing), կոր, փոսիկանման, դգալանման (spoon shaped).
• Բորբոքում
• Թարախակոյտ (abscess)

• Արիւնակոյտ (hematoma)

 

Տեսակներ

Եղունգի հիւանդութիւններն ու անբնական երեւոյթներն են՝

Այլանդակ եւ տձեւ երեւոյթներ (deformities)

Այս այլանդակ երեւոյթները կը յառաջանան հետեւեալ պատճառներով.

• Ծինային (genetic) անբնական կազմաւորում.

Այս պարագային այլանդակ երեւոյթը կը յայտնուի ի ծնէ եւ կ'ըլլայ ընդոծին (congenital).

• Հարուած-վնաս (trauma).

Մատներու եղունգները կրնան վնասուիլ ուղղակի կամ անուղղակի հարուածով: Ծանր առարկայի մը իյնալը ոտքին վրայ, եղունգին ուղղակի վնաս կը հասցնէ: Նեղ կօշիկ հագնելով՝ անուղղակի հարուած կը հասցնենք եղունգին: Եղունգի հարուած-վնասը կը յառաջացնէ եղունգի զանազան անբնական երեւոյթներ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ ճերմակ կէտաւորում, կապտութիւն, եղունգի ճեղք եւ կոտրտուք, աւելորդ նոր եղունգի աճ, շրջա-եղնգային եւ ենթա-եղնգային արիւնահոսութիւն եւ բորբոքում: Ենթա-եղնգային արիւնահոսութեամբ, անհատը կ'ունենայ ուժգին ցաւ, որ կ'անհետանայ ծակելով եղունգը եւ կուտակուած արիւնը արտահանելով: Կուտակուած արիւնը չարտահանելու պարագային, եղունգը կը մահանայ ու կ'իյնայ:

• Սնկային (fungal) հիւանդութիւններ.
• Մորթային հիւանդութիւններ.
• Մարմնական հիւանդութիւններ, օրինակի համար՝ շաքարախտ եւ սրտանօթային (cardiovascular) հիւանդութիւններ, որոնց պատճառով մատներու եւ եղունգներու արեան շրջագայութիւնը կը նուազի եւ տեղի կ'ունենան զանազան անբնական երեւոյթներ.
• Կարգ մը դեղերու գործածութիւնը, ինչպէս օրինակ Tetyracycline-ի գործածութեամբ, եղունգի մարմինը կրնայ բաժնուիլ իր մահիճէն.
• Տարեցութիւն, որուն հետեւանքով, եղունգին վրայ կը յայտնուին հորիզոնական խորունկ ակօսներ.
• Յոռի սննդառութիւն, մասնաւորապէս՝ բնասպիտի, կիրի եւ երկաթի նուազ սպառում: Բնասպիտի անբաւարարութեամբ, եղունգը կ'ունենայ ճերմակ բիծեր, իսկ երկաթի պարագային՝ եղունգը կ'ունենայ մակերեսային դգալանման փոսիկ:
• A, D եւ B-12 կենսանիւթերու անբաւարարութիւն.

A եւ D կենսանիւթերու անբաւարարութեամբ տեղի կ'ունենայ եղունգի չորութիւն եւ ճեղքռտուք. իսկ B-12 սննդանիւթի պարագային՝ եղունգը կը դառնայ թուխ եւ չոր:

Բորբոքումներ

Եղունգի բորբոքումներուն մեծամասնութիւնը սնկային են (fungal), սակայն կրնան տեսնուիլ նաեւ ցպկային (bacterial) եւ ժահրային (viral) բորբոքումներ: Եղունգի սնկաքարութիւնը (onychomycosis) սնկային բորբոքում մըն է, որ կը յառաջանայ մարմնական սնկային բորբոքումներու եւ տարեցութեան պատճառով: Ժողովուրդին 10 առ հարիւրը կ'ունենայ այս բորբոքումը: Ան առաւելաբար կը պատահի տղամարդոց մօտ, ոտքի մատներու եղունգներուն վրայ։ Եղունգի սնկաքարութեան կարեւոր ախտանիշ է եղունգի ճերմկութիւնը կամ դեղնութիւնը: Այս բորբոքումը կանխարգիլելի է, պարզապէս՝ ուշադրութիւն դարձնելով հետեւեալ ցուցմունքներուն.

• Եղունգները կարճ բայց չափաւոր կտրել.

• Ոտքի մատները լաւ չորցնել լոգանքէ ետք եւ հակասնկային փոշի գործածել մատներուն միջեւ.
• Հին եւ նեղ կօշիկ չհագնիլ, որովհետեւ նեղ կօշիկներուն մէջ սունկերու բեղմնիկները (spores) բոյն դրած կրնան ըլլալ.

Եղունգի շրջաբորբ (paronychia)

Ասիկա եղունգի շուրջը պատահած սուր եւ ցպկային բորբոքում է: Եղունգի շրջաբորբը կը պատահի ընդհանրապէս՝

• Այն անձերուն մօտ, որոնք կը կրծեն իրենց ձեռքերու մատները եւ եղունգները.

• Ոտքի մատներու եղունգի մխրճում (ingrowing toe-nail) ունեցողներու մօտ.
• Շաքարախտէ տառապողներու մօտ.
• Ծայրամասային զարկերակային խցում (peripheral vascular obstruction) ունեցողներու մօտ.
• Նեղ կօշիկներով երկարատեւ մարզանք ընողներու մօտ.

Շրջաբորբը շուտով կրնայ վերածուիլ թարախակոյտի. եղունգի շրջաբորբի դարմանումը տեղի կ'ունենայ հակացպկային դեղերով, թարախակոյտը բանալով եւ թարախը արտահանելով:

Մխրճուած եղունգ

Մխրճուած եղունգի ախտապատճառներն են՝

• Նեղ եւ անհանգիստ կօշիկի գործածութիւն.
• Ընդոծին անբնական եղունգի գոյութիւն.
• Տարեցութիւն, անշարժութիւն եւ նստակեաց կեանք.
• Յղութեան շրջանին ոտքի մատներու ուռեցք.
• Մարմնական ընդհանուր ջրուռեցք (edema).
• Եղունգի մնայուն-երկարատեւ բորբոքում.

Այս հիւանդութեան պարագային, եղունգը կը մխրճուի շրջապատի մորթին եւ մկաններուն մէջ, ու կը յառաջանայ բորբոքում եւ նոյնիսկ՝ թարախակոյտ: Անհատը կ'ունենայ հետեւեալ ախտանշանները՝ զօրաւոր ցաւ, կարմրութիւն, ուռեցք եւ ջերմութիւն: Մխրճուած եղունգը կը դարմանուի հակացպկային դեղերով եւ վիրաբուժական գործողութեամբ:

Եղունգներու անբնական գունաւորում

Այս մէկը կը յառաջանայ՝

• Կարգ մը դեղերու գործածութեամբ եւ դարմանական միջոցներով, օրինակ՝ հակամալարիայի դեղերով, Tetracycline-ով եւ քաղցկեղի քիմիական դարմանումով (chemotherapy).
• Մարմնական զանազան հիւանդութիւններու հետեւանքով.

1. Արեան կարմիր գնդիկներու բազմացում (polycythemia), որուն հետեւանքով եղունգը կ'ունենայ կապտախտի (cyanosis) երեւոյթ:

1. Սրտանօթային հիւանդութիւններ, երբ տեղի կ'ունենայ արեան ծայրամասային շրջանառութիւն եւ արեան նուազում: Այս բոլորին հետեւանքով, եղունգները կը ստանան մանիշակագոյն կամ կապոյտ գոյն:

• Սնկաքարութիւն, որ կը յառաջացնէ ճերմակ կամ դեղին գոյն.
• Եղունգին ուղղակի կամ անուղղակի վնաս-հարուածը, որ կը յառաջացնէ կապտութիւն եւ ճերմակ կէտաւորում.
• Սնունդին մէջ բնասպիտի անբաւարարութիւն, որ կը յառաջացնէ ճերմակ բիծեր.
• B-12 կենսանիւթի անբաւարարութիւն, որ կը յառաջացնէ թուխ գոյն:

• Ականջ
• Փայծաղ
• Ականջային Արիւնահոսութիւն
• Գլխապտոյտ
• Մանկական Անդամալուծութիւն
• Ողնայարի Կողմնածռութիւն
• Ջղային Անախորժակութիւն