देवीप्रसाद रायचौधरी

आविल्लो भारतीय शिल्पकार आनी चित्रकार. ताचें मुळावें शिकप उत्तर कलकत्यांत ‘खेलतचंद्र’ हे संस्थेंत जालें. उपरांतचें शिक्षण कलकत्यांतल्या मित्र विद्यालयांत जालें. ताची भुरगेपणापसूनची चित्रकलेची आनी मातयेच्या मूर्तीकामाची आवड पळोवन ताच्या बापायन (उमाप्रसाद रायचौधरीन) ताका शाळेंतल्यान काडून अवनींद्रनाथ टागोर हाचे कडेन चित्रकलेच्या शिक्षणाखातीर धाडलो. ताचीं सुरवातीच्या काळांतली चित्रां अवनीमद्रनाथाचे शैलीचो प्रभाव दाखोवपी, परंपारीक भारतीय शैलीचीं आनी उदकारंगांतल्या गाड रंगसंगतीचीं रंगयल्लीं आसात. हे शैलींत प्राविण्य मेळयल्या उपरांत फुडें ताणें ब्रिटीश चित्रकरांची वास्तवादी चित्रशैली आपणायली. नामनेचो डच चित्रकार रेम्ब्रँट आनी फ्रेंच चित्रकार राँदँ आनी बृर्देल हांच्या शैलीचोय प्रभाव ताचेर पडलो.

आफ्टर द स्टॉर्म, लेपूचागर्ल, लॉटस पाँड, क्युरियॉ सिटी ह्या चित्रांतल्यान ताणें मानवी मनाचे तरल कोंगरे दाखयल्यात. तेलरंगांतल्या चित्रांभितर निर्वाण, दुर्गापूजा प्रोसेशन, पुजारिणी हीं चित्रां म्हत्वाचीं आसात. पेरिलस पाथ आनी रोड- मेकर्स ह्या चित्रांत उजवाड – सावळेच्यो विंगड विंगड सया समर्थपणान चित्रीत केल्यात. ताणें रंगयल्लीं दर्याचित्रां ( सी – स्केप ) आनी जनावराची चित्रां उल्लेख करपासारकी आसात.1929 वर्सा सरकारान मद्रास शारांतल्या शासकीय महाविध्यालयांत प्राचार्य म्हण ताची नेमणुक केली. थंय ताची कारकीर्द खूब फळादीक जाली. कलाशाळेंतल्या वास्तुंची उंचाय अदीक वाडोवन तातूंत पुराय उजवाड खेळटलो अशे रीतीन सुदारणा केली.

तशेंच शिक्षणपद्दतीच्या संदर्भांत रोमन शिल्पावयल्यान रेखाटनाचे धडे गिरोवच्यापरस प्रत्यक्ष जिव्या मॉडेलावयल्यान रेखाटनाचो अभ्यास करपांत ताणें चड भर दिलो. सुरवातीसावन ताका व्यक्तिशिल्पां करपाचो नाद आसलो. त्या काळचो सुप्रसिद्द शिल्पकार हिरण्मय रायचौधरी हाचें ताका मार्गदर्शन मेळ्ळें.ताणें मद्रास आनी कलकत्ता हांगाच्या जायत्या नामनेच्या भारतीय आनी ब्रिटीश अधिकाऱ्यांची व्यक्तिशिल्पां केलीं. तातूंत ताचो बापूय, अँनी बेझंट, सी. पी. रामस्वामी अय्यर आनी गव्हर्नर जॉज स्टनले तशेंच आशुतोष मुखर्जी, सुरेंद्रनाथ बॅनर्जी, महात्मा गांधी, मेतीलाल नेहरु आनी स्वामी विवेकानंद हाचो आस्पाव जाता. ह्या व्यक्तिशिल्पांतलें भारदस्तपण, भावर्दन आनी व्यक्तिसाम्य तुस्त करपा इतलें फिशाल जालां. व्यक्तिशिल्पांपरसय ताणें घडयल्ल्या ‘ट्रायम्फ ऑफ लेबर’ (श्रमप्रतिश्ठा) हें शिळा परतुपी कामगार समुहाचें रचणुक- शिल्प, (1954), मार्टीयर्स मेमोरिअल (हुतात्मो- स्मारक) हें व्हडल्या आकाराचें समुहशिल्प (1956) ह्या शिल्पांनी ताका व्हड नामना जोडून दिली.

चित्र – शिल्प कलेभायंर संगीत, लेखन, कुस्ती, शिकार अशा वेगवेगळ्या कलेतय ताणें फिशालकाय मेळयली.1957 वर्सा तो मद्रास कलाविद्यांलयांतल्यान निवृत्त जालो. पूण ते उपरांत लेगीत ताणें आपली कलानिर्मिती चालू दवरली. ताका खूब मानसन्मान फाव जाल्यात. ब्रिटीश सरकाराचेवतीन ताका ‘एम्. बी.ई.’ ही सन्मान पदवी आनी 1953 त तो ललित कला अकादमेचो पयलो अध्यक्ष जावपाचो मान मेळ्ळो. 1955 वर्सा टोकियोंत आयोजीत केल्ल्या यूनेस्को कलाचर्चासत्राचो अध्यक्ष आनी संचालक जालो. 1968 त कलकत्यांतल्या रविंद्र भारती विद्यापिठांन ‘डी.लिट्.’ पदवी दिली. 1958 त वर्सा पद्मभूषण किताब फावो जालो. त्याकाळच्या मान्यताप्राप्त बंगाल संप्रदायाची शैली सोडून अर्विल्ली शैली आपणावपाची वृत्ती आनी शिल्प कलेंतली फिशालकाय आनी नावीन्य हाकालीगून आर्विल्ल्या शिल्प कलाकारांमदीं ताका उंचेली सुवात फावो जाल्या.