आकाशवाणी

सन 1924 त मद्रास शारांत पयल्या रेडिओ-क्लबाची थापणूक जाली. हौशी रेडिओ क्लब लाहोर, अलाहाबाद, पेशावर, डेहराडून हांगा चलताले. सन 1926 त ‘ इंडियन ब्रॉडकास्टिंग कंपनी ’ हे खाजगी कंपनीन भारत सरकाराकडेन एक कबलात करून मुंबय आनी कलकत्ता हांगां अनुक्रमान 23 जुलय आनी 26ऑगस्ट 1927 ह्या दिसा दोन रेडिओ-केंद्रां सुरू केलीं. इंडियन ब्रॉडकास्टिंग कंपनी 1 मार्च 1930 वर्सा लुकसाणांत पडली आनी भारत सरकारान नभोवाणी कार्याचो सगळो वावर आपल्या हातांत घेतलो. सन 1936 त लायोनेल फील्डन हाणे नभोवाणीमुखेल ह्या नात्यान सगळीं सुत्रां आपलेकडेन घेतलीं. सुर्वेक हे संस्थेक ‘ ऑल इंडिया रेडिओ ’ म्हणटाले. 1957 उपरांत तिका ‘ आकाशवाणी ’ म्हणपाक लागले.

आकाशवाणीचीं सद्या 94 रेडिओ-केंद्रां आसात (1987-88). 6794 किलोवॅट तांकीचे 134 मध्यम तरंगावेले प्रक्षेपक, 2172.5 किलोवॅट तांकिचे लघुतरंगावेले 35 प्रक्षेपक आनी चार (VHF),FM, 60 किलोवॅट तांकीचे (ERP) प्रक्षेपक भारतांत आसात. (1987-88). आकाशवाणीची सेवा भारतांतल्या 86 टक्के वाठारांतल्या 95 टक्के लोकांक मेळटा.

सातवे पंचवर्सुकी येवजणेउपरांत (1985-90) देशांत 205 केंद्रां, 150 मध्यतरंगावेले पक्षेपक (तांकः 10,856 किलोवॅट), 54: लघुतरंगावेले प्रक्षेपक (तांकः 7,293 किलोवॅट) आनी 104 FM प्रक्षेपक (तांकः ERP 3270 किलोवॅट) आसतले. 18 मे 1988 ह्या दिसा आकाशवाणीची राश्ट्रीय प्रसारणसेवा सुरू जाली. हेखातीर नागपूर हांगा 1,000 किलोवॅट तांकिचो प्रक्षेपक बसयला. ताचेर दिल्लीसावन कार्यक्रम प्रक्षेपित जातात.

दिल्ली, मुंबय, कलकत्ता आनी मद्रास ह्या शारांत आकाशवाणीचे व्हड तांकीचे प्रक्षेपक आसात. ते लघुतरंगाचेर काम करतात. भारतांतल्या प्रत्येक राज्यांत मध्यमतरंगाचें म्हळ्यार एक तरी मुखेल केंद्र आसता. आकाशवाणीचे गरजेप्रमाण दोन वा तीन उपकेंद्रां आसतात. देखीकःमहाराष्ट्र राज्यांत मुंबय, पुणे आनी नागपूर हांगा अनुक्रमान 50,20 आनी 20 किलोवॅट प्रक्षेपक आसात.

1. देशी आनी विदेशी खबरांचें संकलन करून तीं खबरेपत्रां प्रक्षेपित करप. 2. देशाची येवजणबध्द सर्वांगीण उदरगत कशी जायत हे संबंदीची म्हायती आनी विचार लोकांक दिवप. 3. आयकुप्यांचें मनोरंजन करप आनी तांची संस्कृतीक उदरगत सादप. 4. शिक्षणीक कार्यावळी वितरावप. 5. आयकुप्याच्या गिन्यानांत भर घालप.

भारत सरकाराच्या म्हायती आनी नभोवाणी खात्याच्या हाताखाल आकाशवाणी आनी दूरचित्रवाणी ह्या दोगांचेंय कार्य चलता. आकाशवाणीचो महानिर्देशक खात्याच्या मंत्र्यान सुचयिल्ल्यो सुचोवण्यो चलणुकेंत हाडटा. आकाशवाणीचे कार्यविभाग आनी तंत्रविभाग अशे दोन वांटे पडटात. प्रक्षेपणाची सगळी तंत्रीक बाजू आकाशवाणीचो मुखेल अभियंता सांबाळटा.आकाशवाणीची केंद्रां मुखेल शारांत आसून कार्यक्रम विंगडविंगड भागांत आयकुपाक येवचे हेखातीर उपकेंद्रां उबारल्यांत. रेडिओ केंद्राचो मुखेल, केंद्राधिकारी आसून तो सगळी जापसालदारकी सांबाळटा. केंद्राचो अभियंता आनी सहाय्यक अधिकारी केंद्रांची तंत्रीक बाजू पळयतात. चडश्यो कार्यावळी पयलींच फितमुद्रीत केल्ल्यो आसतात. ताका लागून कार्यावळीची वळेरी तीन-चार म्हयन्यां आदीं थारावप शक्य जाता. दरेका राज्यांतलीं हेर केंद्रां राज्यांतल्या मुखेल केंद्राच्या पालवान चलतात. एक मध्यवर्ती कार्यावळ समिती महानिर्देशकाक सल्लो दिता.तेचपरी दरेका केंद्राची थळावी सल्लागार समिती आसता. जेन्ना समितीचे वांगडी सुचोवण्यो करतात तेन्ना त्यो महानिर्देशकाक धाडटात. उपरांत केंद्र ह्यो सुचोवण्यो चलणुकेंत हाडपाचो यत्न करता. आकाशवाणीचें मुखेल कार्यालय नवी दिल्लींत आसा. तातूंत प्रसारभवन आनी आकाशवाणी भवन ह्या दोगांचोय आस्पाव जाता.

आकाशवाणीच्या दरेक केंद्रांत संगीत, नभो-नाट्य सारके विभाग आसतात. कार्यावळींच्या स्वरूपावेल्यान कलावंतांची येवजण करतात. विद्यार्थ्यांखातीर, बायलांखातीर तशेंच भुरग्यांखातीर, शेतकामत्यांखातीर, भाशणांखातीर अशे आकाशवाणीचे जायते विभाग आसून तातूंत कलावंतांची वर्गवारी केल्ली आसता. दरेका विभागाचें संचलन निर्मातो करता. बायलांचे कार्यावळीखातीर बायल निर्माती आसता.

विविधभारतीवेल्यान आयकुप्यांखातीर मन भुलयण्यो कार्यावळी प्रसारित जातात. हे कार्यक्रम चडकरून राश्ट्रभाशा हिंदींत आसतात. विविधभारतीच्या कार्यावळींच्या प्रसारणाखातीर मद्रास आनी मुबंय दोन ऊंच तांकीचे लघुतरंगावेले प्रक्षेपक बसयल्यात. तांची 29 वेवसायीक प्रसारक केंद्रां आसात. विविध भारतीच्या प्रसारणामदलो 10% टक्के वेळ जायराती वितरावपाखातीर दितात.

ताजे म्हायतीप्रमाण आकाशवाणीचो खबरांपत्र विभाग दर दिसा 36 वरांची 273 खबरांपत्रां वितरायता. हातूंत घरगुती, थळावी आनी विदेश सेवेतलीं खबरांपत्रां आस्पावतात.दिल्ली केंद्रावेल्यान 19 भासांतलीं 81 खबरांपत्रां वितरायतात. ती इकरा वरांचीं आसतात. विदेश-सेवा विभाग दर दिसा चेवीस भासांतल्यान 60 वरां 35 मिनटांच्यो कार्यावळी वितरायता.

आकाशवाणीच्या दिसपटट्या कार्यावळींची म्हायती दिवपाखातीर इंग्लीश, हिंदी, उर्दू, बंगाली, असमिया, तामिळ, गुजराती, तेलुगू आदी भाशांतल्यान नेमाळीं उजवाडाक येतात.म्हायती आनी नभोवाणी मंत्रालयाच्या हाताखाल ‘ भारतीय जनसंचारण संस्था ’ (इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मास कम्युनिकेशन्स) नांवाचे स्वायत्त संस्थेची 1965 त थापणूक केली. ही संस्था संपर्क माध्यमाचें शिकप दिता. हो खास शिक्षणक्रम पंदरा म्हयन्यांचो आसून तो केंद्रीय म्हायती सेवा आनी राज्यांच्या जनसंपर्क अधिकाऱ्यांखातीर आसा. हे संस्थेची थापणूक करपाच्या कामांत भारत सरकाराक युनेस्को आनी एशिया फाउंडेशनाकडल्यान अर्थीक पालव मेळ्ळो.

म्हायती आनी नभोवाणी खात्याचे उदरगतीसंबंदान विचार करूंक ए. के. चंदा हाचे अध्यक्षतेखाल 1964 वर्सा एक समिती घडली. हे समितीचो अहवाल 1966 वर्सा उजवाडाक आयलो. आकाशवाणी आनी दूरचित्रवाणीवरवीं निरक्षरताय ना करूं येता असो समितीक विस्वास आसा. आकाशवाणी ही स्वायत्त संस्था आसची अशें मत हे समितीन मांडला.

आकाशवाणीक, विविधभारती सेवेवरवीं खूब उत्पन्न मेळटा. सन 1982-83 वर्सा विविधभारतीक 15.51 कोटी रुपयांचें उत्पन्न मेळिल्लें. 1986-87 त विविधभारतीचें उत्पन्न 24 कोटी रुपयांचेर पावलें.

भारतीय आकाशवाणीचें ब्रीदवाक्य ‘ बहुजनहिताय बहुजनसुखाय ’ हें जावन आसा. आकाशवाणीच्या सगळ्या प्रक्षेपकांची तांक, आकाशवाणीचो विस्तार आनी ताचें विंगडपण ह्यो गजाली मतींत घेतल्यार अमेरिका, ग्रेट ब्रिटन आनी रशिया फाटल्यान भारताचो क्रमांक लागता.

गोंयांत रेडिओ-प्रसारणाची सुरवात सन 1947 त जाली. त्यावेळार ह्या रेडिओक इमिसॉरा दॅ गोवा (Emissora-de-Goa) म्हणटाले. ‘ रेडिओ-गोवा ’ म्हूण ह्या प्रसारणाक चड वळखताले. देशांतली पयली वेवसायीक प्रसारण सेवा म्हूण गोवा-रेडिओक (आतां आकाशवाणी-पणजी) वळखतात. 1961 मेरेन हें केंद्र कोंकणी, मराठी, हिन्दी, पोर्तुगेज आनी हेर भासांतल्यान कार्यावळी वितरायताले. अती उदेंत, मध्य उदेंत, पाकिस्तान आनी दक्षिण आफ्रिका मेरेन ह्या रेडिओच्यो कार्यावळी आयकुपाक येताल्यो.

गोंयचे सुटकेउपरांत, 9 जानेवारी 1962 ह्या दिसा गोंय रेडिओ केंद्राचेर परत्यो कार्यावळी सुरू जाल्यो. त्यावेळार गोंय रेडिओ केंद्राच्या प्रक्षेपकाची तांक 5 किलोवॅट इतली उणी आसली. ह्या केंद्रांचें प्रसारण मध्यमतरंगाचेर आयकुपाक मेळटालें. सुर्वेक गोंयचें केंद्र विदेश वेव्हार मंत्रालयाच्या हाताखाल आसलें. उपरांत तें घरखात्याच्या हाताखाल आयलें. 1 एप्रिल 1963 ह्या दिसा म्हायती आनी नभोवाणी मंत्रालयभारत सरकार हांचे कक्षेंत गोंयचें केंद्र आयलें आनी ताचें नांव ‘ ऑल इंडिया रेडिओ-पणजी ’ अशें जालें. पणजी केंद्राखातीर मे 1969 त मध्यमतरंगावेलो 10 किलोवॅट तांकीचो प्रक्षेपक बसयलो. ह्या प्रक्षेपकावेल्यान पणजी ‘ अ ’च्यो थळाव्यो कार्यावळी वितरावपाक सुरवात जाली. पोरन्या पांच किलोवॅट तांकीच्या प्रक्षेपकावेल्यान जुलय 1971 सावन विविधभारतीच्यो कार्यावळी वितरायतात. आकाशवाणी-पणजी केंद्राची मुखेल भास कोंकणी आसून मराठी हिंदी, इंग्लीश, पोर्तुगेज आनी संस्कृत भाशेंतल्यानय कार्यावळी जातात.

15 ऑगस्ट 1965 ह्या दिसा पणजी आकाशवाणीचेर गांवगिऱ्या कार्यावळींक सुरवात जाली. उपरांत स्वायत्त शेत आनी घर विभागावरवीं शेतकी शाळांच्यो कार्यावळी शेतकामत्यांखातीर वितरावपाक सुरवात जाली. 14 जून 1967 ह्या दिसा आकाशवाणीचो कुटुंब कल्याण विभाग चलणुकेंत आयलो. 26 जुलै 1976 ह्या दिसा शिक्षणीक कार्यावळींक सुरवात जाली. 10 सप्टेंबर 1985 सावन पणजी ‘ अ ’ वेल्यान वेवसायीक जायराती दिवपाक लागले.

पणजी ‘ अ ’ केंद्रावेल्यान वेवसायीक जायराती दिवपाक लागले.

पणजी ‘ अ ’ केंद्रावेल्यो कार्यावळी कर्नाटक आनी महाराष्ट्र ह्या राज्यांत लेगीत आयकुपाक येवच्यो हे नदरेन, मध्यमतरंगावेलो 100 किलोवॅट तांकीचो प्रक्षेपक बसोवपाचो आसा. ताका सातवे पंचवर्सुकी येवजणेंत मान्यताय मेळ्ळ्या. आकाशवाणीच्या विदेशी प्रसारण विभागाच्या हाताखाल आकाशवाणी-पणजी दोन 250 किलोवॅट तांकीचे मध्यमतरंगावेले प्रक्षेपक बांबोळी हांगा बसोवपाचे आसात. ह्या प्रक्षेपकांवेल्यान सरळ गल्फ देशांत कार्यावळीचें प्रसारण जातलें.आकाशवाणी पणजी बहुउद्देशीय स्टुडिओ प्रकल्पाक मान्यताय मेळिल्ली आसा. हो प्रकल्प जातकच कार्यावळी व्हड प्रमाणांत करप शक्य जातलें. फुडें बांदपाच्या ऊंच तांकीच्या प्रक्षेपकांखातीर सुमार 20 कोटी रुपया खर्च करून नवी इमारत बांदपाची आसा.

आकाशवाणी-पणजी केंद्राची आवतर्ता (Frequency) फूडलेतरेन आसा. पणजी अ- 362.3 मी. (828 किलोहर्ट्स); पणजी ब (विविधभारती)- 194.9 मी. (1539 किलोहर्ट्स).पणजी ‘ अ ’ आनी ‘ ब ’ केंद्राच्यो प्रत्येकी 3 सभा जातात. पणजी ‘ अ ’ केंद्रावेल्यान बारा (12) वरांचें तर पणजी ‘ ब ’ केंद्रावेल्यान साडेंबारा वरांचें प्रसारण जाता. (पूरक नोंदः रेडिओ)