Ñandu Guasu

Ñandú
Ñandú jepigua (Rhea amérika-gua)
Tekovekuaaty ñemohenda
Tavetã:	Animalia
Pehẽ'a:	Chordata
Pehẽ'aguy:	Vertebrata
Jueheguasãrusu:	Tetrapoda
Jueheguasã:	Guyra
Subclase:	Neornithes
Tekovetyrusu:	Palaeognathae
Tekovety:	Struthioniformes
Juehepehẽ:	Rheidae Bonaparte, 1849
Jueheguaty:	Rhea Brisson, 1760
Juehegua
Ñandú jepigua, Rhea amérika-gua Ñandú petiso, Rhea pennata
[editar datos en Wikidata]

Ñandu guasúpe oje'e avei guaripe, súri térã choique ha mokõi oĩ: ñandu petiso Rhea pennata upéva súri térã choique, ha ñandu guasu Chácope oikóvape oje'e Rhea americana. Ñandu ndovevéi, hetyma mbuku, ipepo ndaituichái jepe hague pukupuku. Umi ipepo oiporu oñembogua hag̃ua oĩrõ omuñáva chupekuéra. Iñakuã, jepe kavaju ári ikatu jahupyty, ikatu avei jagua reheve. Chákope ojeheka oje'u hag̃ua. Ikuártokue upe oje'usevéva ha upépe ho'o hũ. Ipire ha haguekue ojeiporu heta mba'e ojejapo hag̃ua.

Ñandu ijyvate amo 1.5 metro rupi, ijajúra puku ha iñakã michĩ. Hetyma mbuku ha mbohapy ipysã, upe mbytepegua ipukuve ha ipysapẽ mbuku. Ñamongorárõ, ñanera'ã ijurúpe térã oñeha'ã opyvoi ñanderehe. Hatã opyvoi ha ikatukuaa ñane retymamopẽ.

Og̃uahẽvo ára ñandu ombo'a hag̃ua, upe mácho ojo'o pererĩmi yvy hupag̃ua ha upépe oñeno nandípe gueteri. Upéi oúne umi kuña ombo'a hag̃ua hupápe. Ndaha'éi peteĩ ñandu kuña añónte ombo'áva upépe, 7 rupi peve ikatu ou, ha upe mácho upe oñenóva umi ñandu rupi'a ári. Sapy'ánte ikatu oĩ 30 térã 35 ñandu rupi'a peteĩ hupápe. Pe mácho oñenóvo, upéi omboyke mbovymi hupa jerére. Umíva oheja upéi ipýpe ojoka hag̃ua, umi ñandu ra'y oja vove. Umi ñandu rupi'a oñepyrũvo oja, itúva ojoka umi omohemby vaekue mberu ono'õ hag̃ua hese ha umi ñandu ra'y oñepyrũ hag̃ua okaru. Ojapávo, opu'ã ha oho, umi ita'ýra hapykuéri. Ñandu ra'y niko sa'yju ha ipara hũ michĩme, ha oñe'ẽvo oturuñe'ẽ po'ívaicha.

Ñandu kuña ndokurúi térã noñenói hupi'a ári, ha upéi ave, ndoikói ñandu ra'y reheve umíva oja rire. Ñandu ra'y oiko upe mácho oñeno vaekue rapykuéri. Ñandu kuña ikatu ombo'a amo 7 rupi peteĩ ñandu rupápe, upéi katu ikatukuaa osẽ oheka ambue mácho ojehupapóva, ha upépe ombo'a jey. Péicha rupi peteĩ ñandu rupápe heta ñandu rupi'a jajuhukuaa. Maymávante ohecha ramo ñandu rupi'a, ha heta oĩ ohekáva ho'u hag̃ua. Upévare sapy'ánte ipokã ñandu ra'y, oje'upágui ñandu rupi'a.

Ñandu ovy'a ñúme, kapi'itýre térã umi ijavorái para-paraha rupi, ha avei y perereĩ rembe'y rupi. Ka'aguy ypytũmente ndoikéi. Ñúre ikatu jahecha oikórõ mokõi oñondie, térã jahecha amo 20 okaru joárõ oñondie. Oñeno jave avei mombyrýgui jahecha ha upévare ndahasýi hupa jajuhu hag̃ua. Opaichagua tymbachu'i ho'u hikuái lembu, tuku, anguja, mbói ra'y, ha pira'i hamba'e. Kokuépe oĩva ha umi ñemitỹ ha'ỹiva, kumanda térã avati hamba'e, ndouséi. Ojuhúramo oimeraẽ mba'e overáva, omokõ. Ita ra'ỹi hamba'e omokõ hembi'u omongu'i hag̃ua itakara'ápe.

Ko'ág̃a rupi oĩmimi ñandu oguerekóva mymbárõ, ha ojehekáva heseve. Ojeheka hikuái hupi'a, ho'o térã haguekuépe. Ymavémi, ñandu ajúra pire ojeiporumi vaekue vosa hamba'e ojejapo hag̃ua.