PU'AE ATY GUARANÍME (GRUPOS VOCÁLICOS EN GUARANI)
PU’AE ATY
Hesakã hagua ñandéve pu’ae aty, tekotevẽ jaikuaa porã avei máva mávapa umi pu’ae atã ha pu’ae kangy, ñane ñe’ẽte Guaraníme.
Guarani ñe’ẽtépe niko jaguereko pakõi (12) pu’ae, katuete jajuhútava -heta ñe’ẽme- hyapúrõ mokõi térã mbohapy ojoapy-kuéri. Ko mba’e ojehúramo ja’ekuaa oĩha upépe pu’ae aty.
Umi pu’ae aty ñambohyapúvajepi ñe’ẽpehẽme ñamohen-dakuaa kóicha:
2.1. Pukõi
Koichagua pu’ae aty ojehu mokõi pu’ae -ojehaíva ojoykére peteĩ ñe’ẽme- oñemoñe’ẽpehẽvo ohojeýrõ hikuái oñondive. Pei-chahápe muanduhe (hai térã pureko) ojehekuavo katuete pu’ae atã ári.
Ja’ekuaa avei pukõi oiko hagua jaguerekova’erã:
Pukõime pu’aekuéra oñemohendakuaa, techapyrãrõ, kóicha:
ai (ai / nu / pã) | õi (mo / kõi) |
au (gua / la / mbáu) | ua (o / gua / ta) |
ãi (tãi) | uã (i / kuã / ‘i) |
ei (pu / ra / héi) | ue (gue / ru) |
ẽi (no / ñe / hẽi) | ui (ve / vúi) |
eu (i / péu) | ũi (na / hu /ũi) |
ia (re / mia / ndu) | ya (hya / pu) |
ie (ne / ndie) | yi (ry / sýi) |
oi (he / nói) | ỹi (ky / ‘ỹi / ndy) |
Mokõi pu’ae atã ohóva ojoapykuéri ñe’ẽpehẽme, ara-ka’eve nomoheñóiva pukõi.
2.2. Puapy
Koichagua pu’ae aty ojehu mbohapy pu’ae oñemo-ñe’ẽpehẽvo ohojeýramo oñondive. Umi mbohapy pu’ae oñemo-hendava’erã kóicha:
Pu’ae kangy + pu’ae atã (imuanduhéva) + pu’ae kangy
Aipóramo, Puapýpe pu’aekuéra oho ojoapykuéri, techa-pyrãrõ, kóicha:
2.3. Pukõi'ỹ
Ko mba’e ñahesa’ỹijoporãve hagua, ñamboja’óta mokõi-me:
2.3.1. Mokõi pu’aeguigua
Heta ñe’ẽme jajuhúta mokõi pu’ae ojoapykuéri jehaípe, ága ñamoñe’ẽpehẽvo ndahyapumo’ãi hikuái mokõivéva peteĩ ñe’ẽpehẽme. Ko mba’e héra Pukõi'ỹ.
Péicha jave pe muanduhe (hai térã pureko) ojehekuavo pu’ae kangy ári. Techapyrã:
ai (ka / ra / i) | ia (u / mí / a) |
au (Ta / u) | oi (o / po / i) |
ae (cha / e) | oĩ (o / ĩ) |
ao (i / ja / o) | oy (mbo / y) |
ay (Pa / ra / gua / y) | oe (chi / ri / ko / e) |
ei (o / je / i) | oa (a / mó / a) |
ea (o / ma / nge / a) | yũ (ho / vy / ũ) |
eĩ (pe / te / ĩ) |
2.3.2. Mbohapy pu’aeguigua
Oĩmimi avei ñe’ẽ ojojuhuhápe mbohapy pu’ae ojoapykuéri jehaípe, ága ñamoñe’ẽpehẽvo ndahyapumo’ãi hikuái mbohapy-véva peteĩ ñe’ẽpehẽme. Ko mba’épe oñembohéra avei Pukõi'ỹ.
Péicha jave pe muanduhe (hai térã pureko) ndojehekua-vói pu’ae atã ári, ỹramo ñe’ẽpehẽme ojojuhu pu’ae hendape’ỹ. Techapyrã:
This article uses material from the Wikipedia Avañe'ẽ article Pu'ae aty Guaraníme, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Kuatia retepy ojeguereko CC BY-SA 4.0 guýpe, ndaha'éiramo oje'éva ambue mba'e. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Avañe'ẽ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.